Kara A. Godwin là Nghiên cứu viên của CIHE, là Nhà tư vấn về giáo dục đại học và là Giám đốc sáng lập của Tổ chức Hợp tác Giáo dục Tự do toàn cầu. E-mail: kara.godwin@gmail.com. Noah Pickus là Đồng Hiệu trưởng và là Cố vấn cao cấp của Hiệu trưởng Đại học Duke, Durham, Bắc Carolina, Hoa Kỳ, đồng thời là Trưởng ban Phát triển chương trình và giáo khoa tại Đại học Duke Kunshan, Jiangsu, Trung Quốc. E-mail: pickus@duke.edu.
Bài báo này dựa trên bài viết trong Triển vọng CIHE số 8: “Đổi mới các môn học Khai phóng và Khoa học ở Trung Quốc: Sáu kiến nghị để định hình tương lai”, bằng tiếng Anh và tiếng Trung.
Giáo dục các môn khai phóng và khoa học ở Trung Quốc đang trong một thời điểm quan trọng. Trong thập niên vừa qua, Trung hoa Đại lục và Hồng Kông đã chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể trong các chương trình đại học nhấn mạnh đến giáo dục khai phóng, đến triết học giáo dục toàn diện nhằm chuẩn bị cho người học những kiến thức tổng hợp và ý thức trách nhiệm xã hội. Sự tăng trưởng đó diễn ra trong giáo dục đại học Trung Quốc và là một phần của các liên doanh mới giữa các trường đại học Trung Quốc và phương Tây. Đó là sự tương phản rõ rệt với các chương trình học truyền thống, thực dụng của Trung Quốc vốn tập trung nhiều hơn vào việc đào tạo sinh viên cho một nghề đơn lẻ.
Không chỉ Trung Quốc và Hồng Kông quan tâm đến việc thúc đẩy giáo dục các môn khai phóng và khoa học (Liberal Arts and Sciences – LAS) để thúc đẩy lực lượng lao động và nền kinh tế thế kỷ 21. Hơn 200 chương trình, phần lớn được hình thành trong hai mươi năm qua, hiện đang tồn tại bên ngoài Hoa Kỳ. Mặc dù đã được giảng dạy lâu dài trong các trường cao đẳng khai phóng và các trường đại học công lập Hoa Kỳ, LAS đang phải đối mặt với sự giám sát chặt chẽ vì các nhà phê bình đặt câu hỏi về giá trị của nó và cho rằng cần có một cách tiếp cận thực tế hơn.
Tại chính thời điểm này, đối với Trung Quốc cải cách LAS vừa là một thách thức nghiêm trọng vừa là một cơ hội lớn. Vào tháng 6 năm 2017, 25 nhà lãnh đạo và học giả của các trường đại học Canada, Hồng Kông, Trung hoa Đại lục, Singapore và Hoa Kỳ đã gặp mặt tại Đại học Duke Kunshan (DKU) ở tỉnh Giang Tô để xem xét những trở ngại và cơ hội cho LAS. Ngoài các khuyến nghị dưới đây, họ cũng kết luận rằng nếu Trung Quốc có thể mở rộng các chương trình LAS theo những cách thức sáng tạo và phù hợp văn hoá, điều này sẽ có ảnh hưởng đến giáo dục LAS bên ngoài biên giới Trung quốc.
Mục tiêu và trở ngại
Truyền thống văn hóa đặc sắc là động lực để Trung Quốc phát triển giáo dục LAS. Nền tảng địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc kích thích một nền kinh tế đổi mới và nuôi dưỡng ý thức nghề nghiệp và mục đích cộng đồng trong sinh viên tốt nghiệp. Nhiều đặc điểm của giáo dục LAS không phải là ý tưởng mới đối với Trung quốc. Là nền văn minh lâu đời nhất trên thế giới, Trung Quốc có những truyền thống triết học sâu sắc, tập trung vào việc phát triển nhân cách và làm chủ tri thức, vào thực hành gắn liền với các mục tiêu toàn diện của giáo dục LAS.
Tuy nhiên, Trung Quốc phải đối mặt với những trở ngại đáng kể trong cải cách. Những trở ngại này bao gồm việc hiểu sai ý nghĩa của LAS; sự hoài nghi đối với giá trị và tính phù hợp; chất lượng thấp và sự hạn chế của các dịch vụ hiện có; thiếu giảng viên có trình độ; các quy định và các biện pháp hành chính gây cản trở đổi mới giáo dục; sự cần thiết phải giảng dạy về truyền thống vượt ra ngoài hệ tư tưởng Trung Quốc; và thực tế là các trường đại học ở Trung hoa Đại lục đang bị kiểm soát bởi các lực lượng chính trị quan trọng có cách nhìn mâu thuẫn về giá trị của giáo dục LAS. Điều lo ngại hiện nay là trong năm qua, chính phủ Trung Quốc đã đặt ra thêm các hạn chế đối với đối tượng học lẫn nội dung khóa học đồng thời tăng cường giám sát và kiểm duyệt các trường đại học, những hành động có thể cản trở tiến bộ của LAS một cách đáng kể.
Cơ hội và khuyến nghị
Chúng tôi không có khả năng gợi ý những thay đổi về chính trị hay hệ tư tưởng của các cơ cấu đang chi phối các trường đại học Trung Quốc, điều nhiều nhất chúng tôi làm được là đưa ra sáu đề xuất chính về những gì Trung quốc cần làm để vượt qua những trở ngại và nhận ra tiềm năng của LAS.
• Đề cao vai trò của giáo dục đại cương: Trong những năm gần đây, các trường đại học Trung Quốc đã cải cách và mở rộng các dịch vụ giáo dục đại cương, cho phép sinh viên học các môn ngoài chuyên ngành của họ. Mặc dù đây là một bước tiến quan trọng, nhiều khoá học đại cương lại có chất lượng thấp. Sinh viên coi các khóa học này là không cần thiết và giảng viên cũng xem thường. Để tạo ra những người có kiến thức rộng, có đầu óc sáng tạo cho một nền kinh tế đổi mới, cần tập trung không ngừng vào việc nâng cao chất lượng của các khóa học này.
• Đầu tư vào hội nhập liên ngành: Ngoài giáo dục đại cương, tương lai đòi hỏi cách giải quyết vấn đề mà chỉ có thể đạt được thông qua các giải pháp tích hợp, liên ngành. Mặc dù giáo dục đại cương cung cấp một chương trình giảng dạy đa ngành, nhưng nó thường thiếu sự kết hợp của giáo dục LAS liên ngành. Một số chương trình thực nghiệm như Chương trình Nâng cao Đại học Fudan năm 2020, Trường Cao đẳng Yuanpei của trường Đại học Bắc Kinh, Trường Xinya của Thanh Hoa và Đại học Lingnan ở Hồng Kông, cũng như các liên doanh mới như Đại học Duke Kunshan hứa hẹn cách tiếp cận này. Tuy nhiên, các chương trình này chỉ dành cho một số ít sinh viên ở các trường ưu tú. Để đạt đến tiềm năng là một quốc gia dẫn đầu toàn cầu về LAS, chúng tôi khuyến cáo Trung Quốc nuôi dưỡng các dự án này và đầu tư vào các chương trình bổ sung, điều này sẽ tạo điều kiện để thử nghiệm và tiếp cận rộng hơn.
• Tập trung ưu đãi và phát triển giảng viên: Để giáo dục LAS đạt được kết quả, cần một cách tiếp cận giảng dạy mới. Nghiên cứu thực nghiệm cho thấy rằng học tập bằng cách lắng nghe và ghi nhớ mà không cần giải thích hoặc đánh giá phản biện, vẫn còn phổ biến ở các trường đại học Trung Quốc, cách giảng dạy học tập như vậy không đủ để đào tạo ra những người có óc sáng tạo và phê phán. Tuy nhiên, điều đó cũng không đủ để khuyến khích tìm kiếm một phương pháp tiếp cận học tập mới. Để kích thích giảng viên giảng dạy khác đi cần phải có động lực thúc đẩy chất lượng giảng dạy và cần có chiến lược ưu tiên phát triển giảng viên cũng như đặt ra các yêu cầu nghiên cứu và xuất bản.
| Nền tảng địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc kích thích một nền kinh tế đổi mới và nuôi dưỡng trong sinh viên tốt nghiệp ý thức nghề nghiệp và mục đích cộng đồng. |
• Nắm vững phương pháp sư phạm sáng tạo: Tập trung vào sư phạm liên quan đến việc dành nhiều sự chú ý đến cách sinh viên học tập. Điều này có nghĩa là huy động giảng viên tham gia vào quyết định họ muốn sinh viên làm được gì khi tốt nghiệp, và nuôi dưỡng tinh thần chia sẻ trách nhiệm để đạt được những kết quả này. Nó đòi hỏi một văn hoá thể chế rộng hơn, có tính sư phạm cao hơn để thử nghiệm các chiến lược mới và tích hợp các hoạt động học tập như một phương tiện trung tâm để phát triển trong sinh viên khả năng thích ứng, kỹ năng giải quyết vấn đề và làm việc nhóm.
• Xác định quy mô các chương trình chất lượng: cải cách LAS chỉ có giá trị nếu nó được phát triển với sự cam kết về chất lượng và cải tiến liên tục. Đồng thời, Trung Quốc có cơ hội hiếm có để xác định quy mô những cải cách LAS quan trọng khi giới thiệu những đổi mới này, một cơ hội không có ở Hoa kỳ. Các yếu tố chính dẫn đến xác định quy mô bao gồm tận dụng công nghệ mới và phát triển mô hình mới cho giảng dạy có chất lượng, cả hai đều đòi hỏi đầu tư lớn, thử nghiệm sâu rộng và đánh giá cẩn thận. Nếu muốn đạt được một nền kinh tế doanh nghiệp sáng tạo và những công dân có ý thức cộng đồng, Trung Quốc cần ưu tiên cho sinh viên tiếp cận các cơ hội học tập LAS.
• Tìm hiểu nhiều truyền thống: Để thành công ở bất cứ đâu, cải cách LAS phải thích hợp với những đối thoại và điều kiện ở địa phương lẫn toàn cầu. Yêu cầu này cung cấp những cơ hội quan trọng để thúc đẩy đối thoại giữa các nền văn hóa Trung Quốc, phương Tây, và các nền văn hoá khác, để khám phá những đóng góp kiến thức đa dạng và xem xét chúng trong bối cảnh các cuộc tranh luận và những tình huống khó xử trên toàn thế giới. Trong khi chương trình giáo dục lấy văn hóa quốc gia làm nền tảng, việc đưa quan điểm của Trung Quốc vào đối thoại với quan điểm của Ấn Độ, Hồi giáo, Tây phương và các nền văn hoá khác là rất quan trọng đối với sự phát triển cá nhân và trí tuệ cũng như khả năng của sinh viên tham gia thành công vào một xã hội toàn cầu.
Những khuyến nghị này có ý nghĩa thiết thực với nhiều nước và với nội bộ Trung Quốc. Chúng nên được xem xét một cách toàn diện mà không chỉ như một phần tích hợp của triết học giáo dục toàn diện. Nhìn từ góc độ toàn cầu, Trung Quốc đang ở một vị thế đặc biệt có thể giới thiệu cho các nước khác những cách mới kết hợp triết lý LAS với giáo dục đại cương; các phương pháp để phát triển một nền giáo dục tích hợp liên ngành, liên chương trình (pha trộn các ngành và chương trình học); và phương tiện để tạo ra các phương pháp sư phạm sáng tạo đảm bảo chất lượng và sự tiếp cận. Tuy nhiên, không chiến lược LAS nào có thể thành công nếu không có một cuộc đối thoại mở về học thuật kết hợp nhiều quan điểm lịch sử và văn hoá. Mặc dù những bằng chứng gần đây cho thấy Trung quốc thử nghiệm giảng dạy nhiều hơn các khóa học tư tưởng, nhưng cũng có bằng chứng cho thấy chính phủ trung ương tăng cường giám sát nội dung và chương trình giảng dạy. Đưa ra những cách giải thích lịch sử khác nhau và giảng dạy vô số các truyền thống lịch sử phức tạp của Trung Quốc cũng như bên ngoài biên giới Trung quốc là một bước tiến quan trọng và là một cách thức tốt để Trung Quốc dẫn đầu trong những nước cải cách LAS, nơi nội dung học thuật bị kiểm soát chặt chẽ.