Michael Gaebel và Thérèse Zhang
Michael Gaebel là Giám đốc đơn vị chính sách giáo dục đại học tại European University Association (EUA). E-mail: Michael.Gaebel@eua.eu.
Thérèse Zhang là Phó Giám đốc đơn vị chính sách giáo dục đại học tại European University Association (EUA). E-mail: Therese.Zhang@eua.eu.
Bài viết này dựa trên Báo cáo Xu hướng năm 2024: Các cơ sở giáo dục đại học châu Âu trong thời kỳ chuyển đổi, có thể tìm thấy tại https://www.eua.eu/publications/reports/trends-2024.html.
Các cơ sở giáo dục đại học và nhà hoạch định chính sách châu Âu đang ngày càng chú trọng đến tầm quan trọng của việc cung cấp giáo dục ngắn hạn không cấp bằng, như một con đường để cung cấp những kỹ năng nâng cao hay tái đào tạo kỹ năng cho người học và người lao động. Đây cũng đồng thời là một cách đóng góp của giáo dục đại học vào quá trình học tập suốt đời. Một nghiên cứu gần đây từ Hiệp hội các trường Đại học châu Âu cung cấp cái nhìn tổng quan về mức độ hiện diện của việc cung cấp những chương trình học tập ngắn hạn như vậy trong khu vực giáo dục đại học châu Âu. Bài viết này cũng chỉ ra những thách thức và những hướng đi trong tương lai của các cơ sở giáo dục đại học trong bối cảnh các quy trình và quy định hướng tới giáo dục cấp bằng, khi mà việc cung cấp giáo dục dài hạn và ngắn hạn có thể trở thành chìa khóa cho tương lai của việc học tập.
Trong những năm qua, các cơ sở giáo dục đại học (Higher Education Institution – HEI) và các nhà hoạch định chính sách châu Âu ngày càng chú trọng đến tầm quan trọng của việc cung cấp giáo dục ngắn hạn, hay giáo dục không cấp bằng. Trong khi về mặt lịch sử, Tiến trình Bologna đã tập trung vào việc cải cách cấu trúc bằng cấp, thiết lập các bằng cử nhân, thạc sĩ và tiến sĩ hiện đã quen thuộc như cấu trúc tiêu chuẩn trong Khu vực giáo dục đại học châu Âu (European Higher Education Area – EHEA), ngày càng nhiều cuộc thảo luận và chính sách đã được tuyên bố hiện xoay quanh các khả năng cung cấp các cơ hội học tập ngắn hạn, chẳng hạn như chứng chỉ micro (microcredentials) và cơ hội để “nâng cao kỹ năng” và “tái đào tạo kỹ năng” cho người học và người lao động. Thông cáo Rome 2020 của Tiến trình Bologna đề cập đến các cơ hội như vậy như một cách “để người học phát triển hoặc cập nhật các kỹ năng, năng lực văn hóa, chuyên môn và các kiến thức chung ở các giai đoạn khác nhau trong cuộc đời”. Thông cáo Tirana 2024 đề xuất rằng việc cung cấp chứng chỉ micro có thể được giải quyết trong việc công nhận quá trình học tập trước đó cũng như trong việc sửa đổi Hướng dẫn Sử dụng Hệ thống Chuyển đổi Tín chỉ châu Âu (European Credit Transfer System – ECTS).
Trong cùng khoảng thời gian này, các thông báo và tuyên bố của Ủy ban châu Âu, đặc biệt là trong Chương trình Kỹ năng châu Âu và Chiến lược châu Âu của các trường đại học năm 2022, đã xác nhận trọng tâm chính sách sẽ hướng đến việc cung cấp các chương trình học tập ngắn hạn từ phía Liên minh châu Âu. Giáo dục đại học nói chung sẽ không còn là nhà cung cấp duy nhất cho các cơ hội học tập như vậy. Xu hướng này còn làm nổi bật các lĩnh vực giáo dục và đào tạo khác (như giáo dục nghề nghiệp hoặc giáo dục sau trung học) hoặc các nhà tuyển dụng hay công ty cung cấp các khóa đào tạo chuyên môn tại nơi làm việc. Tuy nhiên, có một điều đáng chú ý là nhiều trường đại học ở châu Âu – nơi đã cung cấp các chương trình giáo dục thường xuyên cho sinh viên tốt nghiệp – cũng đứng ra cam kết về chương trình hòa nhập, mở rộng và nó đóng góp cụ thể vào quá trình học tập suốt đời. Hơn nữa, đại dịch COVID-19 và những hậu quả của nó lên ngành giáo dục đại học trên toàn thế giới cũng đã thúc đẩy những suy ngẫm về tầm quan trọng của tính linh hoạt tại nhiều trường đại học châu Âu – với sự “linh hoạt” ở đây không chỉ có ý nghĩa là các phương thức học tập dễ thích nghi hay tính cá nhân hóa mà còn là sự linh hoạt trong tất cả chương trình học, bao gồm cả giáo dục cấp bằng hay tín chỉ không cấp bằng.
Hiện trạng
Tình hình hiện tại tại các HEI châu Âu là gì? Theo báo cáo Xu hướng năm 2024 của Hiệp hội các trường đại học châu Âu (European University Association – EUA), 71% các trường hiện đang cung cấp các chương trình hoặc khóa học không cấp bằng dưới hình thức chứng chỉ học tập, hoặc chứng chỉ micro (microcredentials). 21% các HEI khác đang lên kế hoạch làm tương tự như vậy. Hơn nữa, một nửa số trường đại học ở châu Âu dự đoán số lượng sinh viên tham gia các chương trình không cấp bằng của họ sẽ tăng trong những năm tới, với 25% số trường khác thì dự đoán số lượng ổn định, sau khi đã tăng trong 5 năm vừa qua. Điều này cho thấy sự nhận thức và hoạt động của các HEI, cả trong việc đáp ứng tốt hơn nhu cầu từ người học tiềm năng và nhà hoạch định chính sách, lẫn việc đóng vai trò đổi mới trong xã hội với tư cách là những người đóng vai trò chính trong quá trình học tập suốt đời.
Tuy nhiên, lại có những sự khác nhau giữa các quốc gia. Xu hướng năm 2024 cho thấy giáo dục không cấp bằng càng phổ biến, ví dụ tại các HEI được khảo sát ở Bỉ, Bulgaria, Ireland, Latvia, Lithuania, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha và Thụy Sĩ. Điều này lại ít xảy ra hơn ở Đức hay Slovenia, nơi chỉ có khoảng 40% các trường cung cấp các chương trình như vậy. Sự đa dạng này có thể phụ thuộc vào mức độ hoạt động của các nhà cung cấp giáo dục và đào tạo khác trong nước, nhưng nó cũng có thể liên quan đến sự công nhận của các trường có dễ dàng hay không. Báo cáo Triển khai Tiến trình Bologna năm 2024, dựa trên dữ liệu do các cơ quan quốc gia cung cấp và được công bố bởi văn phòng Eurydice của Liên minh châu Âu, đã có những lưu ý rằng, chỉ có một vài hệ thống giáo dục đại học trong EHEA đã thực hiện các bước để đảm bảo tính minh bạch, khả năng công nhận giữa các quốc gia và khả năng chuyển đổi các chứng chỉ micro được chính các HEI cung cấp. Nhìn kỹ hơn vào các khung pháp lý hiện hành cũng cho thấy khái niệm này không được hiểu theo cùng một cách ở tất cả các quốc gia. Chỉ có 10 hệ thống hiện tại có cung các chứng chỉ micro trong khung trình độ quốc gia. Theo dữ liệu Xu hướng năm 2024, 63% các trường trong EHEA nhận thấy các rào cản về tính pháp lý và quy định ở cấp quốc gia là thách thức đối với việc tổ chức và cung cấp giáo dục ngắn hạn không cấp bằng.
Thách thức
Các HEI châu Âu được khảo sát trong báo cáo cũng đã xác nhận tầm quan trọng (hay sự thiếu hụt) của các khung pháp lý hay sự tài trợ để có thể hỗ việc công nhận và tổ chức các chương trình giáo dục không cấp bằng. Đứng đầu danh sách, 71% các trường chỉ ra sự khó khăn trong việc xác định nhu cầu đối với các chương trình hoặc khóa học như vậy. Khoảng hai phần ba các trường đại học cũng báo cáo các vấn đề liên quan đến công nhận và tìm kiếm một mô hình tài trợ hoặc kinh doanh phù hợp (bao gồm các vấn đề liên quan đến học phí) – một xu hướng đã được xác nhận trên toàn cầu theo báo cáo Xu hướng quốc tế về học tập suốt đời trong giáo dục đại học năm 2023 do Viện UNESCO về Học tập suốt đời (UNESCO Institute for Lifelong Learning) ban hành. Việc cấp tín chỉ để có thể đảm bảo được chất lượng, cũng như về hình thức là một trong những thách thức khác được các HEI báo cáo. Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, trong khi hầu hết các tổ chức trong EHEA kỳ vọng số lượng sinh viên cho loại hình giáo dục này sẽ tăng lên, 56% tổ chức lại gặp khó khăn trong việc xác định trạng thái học tập mà họ nên cấp cho những sinh viên này (và 23% các HEI không có thông tin về số lượng người học các chương trình không cấp bằng tại tổ chức của họ). Như được tóm tắt trong một báo cáo EUA khác năm 2024, các trường cố gắng “đáp ứng nhu cầu trong các nguồn lực, khung tổ chức và quy định hiện có, vốn có thể đã không còn phù hợp” và trong bối cảnh thiếu các cách tiếp cận ở cấp độ toàn châu Âu, quốc gia và các trường trong việc xác nhận và thống nhất các vấn đề thường phải được giải quyết tập thể (chẳng hạn như công nhận và chuyển đổi tín chỉ).
Nhìn về phía trước
Các HEI nên thực hiện những bước như thế nào để có thể đáp ứng tham vọng của họ trong việc đề xuất các chương trình giáo dục không cấp bằng khi mà số lượng người học ngày càng tăng? Mặc dù, ít nhất là hiện tại, các trường có xu hướng xác nhận rằng giáo dục cấp bằng sẽ vẫn là mặc định cho giáo dục đại học, nhưng không thể loại trừ khả năng các đơn vị học tập ngắn sẽ có thể đáp ứng nhu cầu của người học và ngành nghề và sẽ được công nhận là một chứng chỉ cụ thể – có thể tích lũy để đạt được bằng cấp. Tuy nhiên, hiện tại, những thách thức được chính các HEI xác định chủ yếu cho thấy sự thất vọng về các khung và quy trình hiện có khiến giáo dục cấp bằng khó có thể thay đổi và thích ứng nhanh chóng. Như báo cáo Xu hướng năm 2024 đã chỉ ra, giáo dục không cấp bằng có thể phổ biến trong EHEA, nhưng nó vẫn còn tỏ ra rời rạc và phụ thuộc vào bối cảnh và nhu cầu địa phương và khu vực. Các HEI nên xem xét cẩn thận vào giá trị và tầm nhìn mà họ ưu tiên khi cung cấp các chương trình giáo dục không cấp bằng, cũng như loại hình bổ sung nào với giáo dục cấp bằng đã tồn tại. Cùng với các nhà hoạch định chính sách và sinh viên, họ cũng nên xem xét làm thế nào một chương trình giáo dục bao gồm cả việc cấp bằng và không cấp bằng có thể mang lại những chương trình học tập linh hoạt hơn, điều này sẽ mang lại lợi ích cho nhiều người học và một lượng sinh viên ngày càng đa dạng. Điều khó khăn thực sự là việc các trường đại học có thể cung cấp giáo dục theo nhiều cách khác nhau, từ các chương trình học cấp bằng đến phát triển chuyên môn liên tục cho sinh viên tốt nghiệp đến cung cấp chương trình học bán thời gian cho người học trưởng thành, và đến các tín chỉ không cấp bằng. Nhưng vai trò của nhà trường trong học tập suốt đời là một phần của những gì sẽ định nghĩa trách nhiệm trong việc cung cấp những gì xã hội cần: Định hình những sinh viên tốt nghiệp trong tương lai có thể hoàn thành vai trò của mình, với tư cách là công dân và là những chuyên gia trong thế giới ngày mai.