Marie Lall là Giáo sư về Giáo dục và Nghiên cứu Nam Á tại Viện Giáo dục, University College London (UCL), đồng thời là cựu phó giám đốc UCL khu vực Nam Á (bao gồm Myanmar), London, Vương quốc Anh. Email: m.lall@ucl.ac.uk.
Cuốn sách mới nhất của Lall về Myanmar và cải cách giáo dục được xuất bản vào năm 2021 và có thể tải xuống từ mạng.
Tóm tắt: Cuộc đảo chính quân sự của Myanmar đã làm gián đoạn một thập kỷ cải cách, bao gồm cả những thay đổi quan trọng đối với giáo dục đại học. Sinh viên và cán bộ giảng viên đi đầu trong các cuộc biểu tình chống đảo chính, hứng chịu gánh nặng của bạo lực. Bài báo này đưa ra một cái nhìn tổng quan ngắn gọn về mức độ lĩnh vực giáo dục đại học bị ảnh hưởng, đánh giá rằng Tatmadaw (quân đội Myanmar) không hề e ngại phá hoại nền giáo dục đại học, khi coi sự nổi dậy của sinh viên và cán bộ giảng viên là phản quốc.
Vào ngày 1 tháng 2 năm 2021, quân đội Myanmar (Tatmadaw) đã tiến hành một cuộc đảo chính nhằm ngăn chặn những nghị sĩ mới được bầu tiếp nhận vị trí của họ. Bài báo này đưa ra một cái nhìn tổng quan ngắn gọn về mức độ ảnh hưởng của cuộc đảo chính đến giáo dục đại học và cải cách giáo dục đại học.
Thực tế chính trị Myanmar
Từ năm 1962 đến 2010, Myanmar nằm dưới sự cai trị của quân đội. Một hướng thay đổi đã mở ra vào khoảng năm 2005, với hiến pháp mới do quân đội soạn thảo vào năm 2008 và các cuộc bầu cử vào năm 2010. Chính phủ dân sự hóa đầu tiên dưới thời Tổng thống Thein Sein đã bắt đầu một quá trình cải cách toàn diện với ba ưu tiên: hòa giải dân tộc với Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ (NLD) dẫn đầu bởi Daw Aung San Suu Kyi (DASSK); hòa bình dân tộc với hơn 20 nhóm vũ trang dân tộc; và cải cách kinh tế. Cải cách giáo dục được bổ sung ngay sau đó. Dù chưa có một nền dân chủ, hệ thống có sự tham gia mới vẫn tạo đủ điều kiện để NLD giành được đa số ghế trong nghị viện – và họ cũng thắng vào tháng 11 năm 2020. Hiến pháp quân sự cho phép Tatmadaw kiểm soát ba bộ chủ chốt cũng như mặc định nắm giữ 25% tổng số ghế trong tất cả các nghị viện. Cuộc đảo chính khiến tất cả bị bất ngờ, bởi vì người ta tin rằng ngay cả trong thời kỳ cải cách, Tatmadaw vẫn giữ được vai trò chủ chốt trong chính phủ.
Cải cách giáo dục đại học
Cải cách bắt đầu bằng việc đánh giá toàn diện ngành giáo dục trong năm 2011–2012. Hệ thống giáo dục đại học vẫn chịu sự quản lý tập trung cao – theo đó tất cả mọi thứ từ bổ nhiệm giảng viên đến nội dung chương trình giảng dạy đều do Bộ Giáo dục (MoE) quyết định – dần dần được mở cửa. Điều này bao gồm những biên bản ghi nhớ với các trường đại học nước ngoài về hợp tác nghiên cứu và giảng dạy, xây dựng điều lệ trường đại học cho những cơ sở dần dần được trao quyền tự chủ, tham gia vào khung trình độ của ASEAN, bao gồm chương trình trao đổi sinh viên và thành lập hội đồng hiệu trưởng. Viện Giáo dục Đại học và Phát triển Quốc gia mới có những nhân viên đại học cấp cao do Viện Giáo dục Đại học London đào tạo về nhiều vấn đề từ cách kết nối đánh giá với phát triển chương trình mới dựa trên nghiên cứu học thuật, đến thành lập hội đồng đạo đức. Những sinh viên chưa tốt nghiệp trước đây bị đuổi học khỏi các trường ở khu vực đô thị Yangon sau các cuộc biểu tình của sinh viên vào những năm 1980 và 1990 đã được phép quay lại.
Phản ứng của giáo dục đại học đối với cuộc đảo chính
Các cuộc biểu tình chống đảo chính bắt đầu sớm vào tháng 2 năm 2021, ban đầu do các bác sĩ, y tá và sinh viên từ các bệnh viện chính phủ, bao gồm cả các trường y của Myanmar dẫn đầu. Cán bộ giảng viên các trường đại học và sinh viên tham gia ngay sau đó. Người biểu tình tập hợp thành nhiều nhóm khác nhau, nhưng khu vực giáo dục đại học chủ yếu tham gia vào Phong trào Bất tuân dân sự (CDM), bằng cách đóng cửa các cơ sở giáo dục, cán bộ giảng viên bỏ việc. Một số nhân tố chủ chốt của CDM đã bị trừng phạt bằng cách cách chức hoặc bị điều động đến những trường đại học ở xa hơn. MoE đã ban hành một thông tư quy định rằng mọi chương trình khuyến mãi sẽ từ chối những người tham gia vào CDM. Cán bộ giảng viên được yêu cầu xác nhận họ ủng hộ các cuộc biểu tình hay không và nhận diện những người ủng hộ. Bởi vì cán bộ giảng viên các trường đại học là nhân viên chính phủ, những ai phản đối đã bị trục xuất khỏi khu nhà ở trong khuôn viên trường. Tại các khu vực thành thị, những sư đoàn Tatmadaw mới đến thường đóng quân tại những khu vực hay xảy ra xung đột sắc tộc, đã tiếp quản các khu học xá cũng như các bệnh viện của chính phủ để làm chỗ ở cho binh lính của họ. Chính phủ thông báo rằng hoạt động giảng dạy sau đại học và năm cuối đại học sẽ được tiếp tục vào tháng 5, nhưng do hầu hết giảng viên từ chối làm việc và các trường đại học hiện biến thành doanh trại quân đội, nên vẫn chưa rõ việc này sẽ được thực hiện thế nào. Hoạt động giảng dạy ở những năm khác đều bị đình chỉ, khiến người ta liên tưởng đến những năm 1980 và 1990, khi các trường đại học đóng cửa trong hơn một thập kỷ rưỡi và cả một thế hệ thanh niên không được đào tạo đại học.
Sinh viên đã đi đầu trong cuộc nổi dậy. Mặc dù trên khắp đất nước, nhiều nhóm khác đã tham gia các cuộc biểu tình, bao gồm nhiều giảng viên chính phủ mặc đồng phục với lá cờ xanh của MoE. Ban đầu, các cuộc biểu tình diễn ra ôn hòa, giống như lễ hội với trang phục sang trọng và áp phích hài hước, một số trong đó có nội dung xúc phạm Tatmadaw. Khi biểu tình lan rộng, phản ứng của cảnh sát cũng leo thang từ vòi rồng đến lựu đạn âm thanh và đạn cao su. Với sự xuất hiện của những sư đoàn bộ binh hạng nhẹ, bản chất của các cuộc biểu tình đã thay đổi, khi binh lính bắn đạn thật vào đám đông không có vũ khí và các tay súng bắn tỉa bắn vào đầu người biểu tình. Vào thời điểm bài này được viết, một ước tính thận trọng về số người biểu tình thiệt mạng đã vượt quá con số 700. Các đội y tế tình nguyện cố gắng giúp đỡ những người bị thương cũng trở thành mục tiêu của các binh sĩ, và nhiều bác sĩ đã phải lẩn trốn. Hầu hết các bệnh viện và trường y trực thuộc bệnh viện vẫn đóng cửa. Những người trẻ tuổi tiếp tục biểu tình, dựng rào chắn bằng lốp xe; khi xung đột leo thang những rào chắn này bị quân đội đốt cháy.
Sinh viên đã đi đầu trong cuộc nổi dậy.
Hội đồng Hành chính Nhà nước, do Tổng tham mưu trưởng Min Aung Hlaing điều hành, tăng cường đàn áp cả CDM và những người biểu tình. Bao gồm cả việc đọc tên những người trong danh sách truy nã (bao gồm cán bộ giảng viên các trường đại học và lãnh đạo sinh viên) – trên truyền hình hàng đêm lúc 8 giờ tối, và các vụ bắt giữ hàng đêm. Vào thời điểm viết bài, đã có hơn 4 ngàn người bị bắt (với khoảng 3,5 ngàn người vẫn đang bị giam giữ), bao gồm cả tiến sĩ người Úc Sean Turnell, nhà kinh tế của DASSK. Các thủ lĩnh sinh viên đang phải lẩn trốn, và một số thanh niên đã bắt đầu chạy trốn đến các khu vực biên giới, với hy vọng được các tổ chức vũ trang dân tộc huấn luyện chiến đấu. Tuy nhiên, Tatmadaw cũng đang leo thang xung đột trong các khu vực sắc tộc, và đã thực hiện các vụ đánh bom trên không ở các bang Karen và Kachin, lần đầu tiên trong hai thập kỷ. Mạng điện thoại động và Internet bị cắt khiến cho việc liên lạc giữa những người biểu tình trở nên khó khăn hơn và tất cả các phương tiện truyền thông phi chính phủ đã chính thức ngừng hoạt động, vì các nhà báo đang đánh liều mạng sống của mình nếu đưa tin.
Giáo dục trong thời gian đảo chính
Đây không phải là lần đầu tiên Tatmadaw đàn áp các cuộc biểu tình. Những cuộc đàn áp tương tự đã xảy ra vào những năm 1962, 1988, 1990 và 2007. Sinh viên và khu vực giáo dục đại học rộng hơn luôn phải chịu đựng rất nhiều, với nhiều năm đóng cửa và bị đàn áp. Trong con mắt của quân đội, giáo dục đại học không phải là yếu tố cần thiết trong những cải cách rộng lớn hơn. Theo quan điểm của Tatmadaw, hệ thống giáo dục nên dạy những người trẻ tuổi tôn trọng quân đội và vị trí của quân đội. Những người không tôn trọng họ đang nổi dậy chống lại những người đứng đầu quốc gia. Bất chấp những lời kêu gọi chấm dứt bạo lực bằng một hội nghị cấp cao gần đây của các nhà lãnh đạo ASEAN, không ai có thể chắc chắn về thời điểm hoặc cách thức bế tắc sẽ kết thúc. Một điều rõ ràng là khu vực giáo dục đại học sẽ mất nhiều thời gian để phục hồi.