Aray Ilyassova-Schoenfeld là Học giả sau Tiến sĩ tại Trường Cao học Chính sách công, Đại học Nazarbayev, Kazakhstan. E-mail: ailyassova@nu.edu.kz.
Sau khi Liên Xô sụp đổ năm 1991, Kazakhstan nhận thấy cần phải cải thiện chất lượng và khả năng cạnh tranh của nền giáo dục đại học, với mục tiêu là trở thành một phần của hệ thống giáo dục đại học châu Âu hoặc châu Mỹ, và/hoặc là thành viên OECD, để tăng cường sự công nhận với các nhà nghiên cứu và giảng viên, và với công việc của họ. Kazakhstan đã trải qua một hành trình dài trước khi đạt được mục tiêu của mình. Mọi cải cách giáo dục ở Kazakhstan, bao gồm những thay đổi trong cấu trúc hoặc nội dung đào tạo, cũng như phát triển hệ thống tín chỉ, đều được ban hành thông qua các văn bản luật pháp. Ví dụ, Luật Giáo dục (2007) đã quy định các nguyên tắc cơ bản của chính sách giáo dục quốc gia. Nó cũng giải quyết các vấn đề chuyển đổi trong hệ thống tín chỉ.
Hệ thống tín chỉ trong các trường đại học Kazakhstan rất đặc thù. Nó được phát triển từ khi sinh viên tốt nghiệp hệ thống giáo dục đại học Liên Xô phải chứng minh trình độ và bằng cấp bằng cách tính toán hoặc chuyển đổi giờ học của họ sang hệ thống chấm điểm quốc tế, hệ thống của Hoa Kỳ và sau đó là Hệ thống Tích lũy và Chuyển đổi tín chỉ châu Âu (European Credit Transfer and Accumulation
System – ECTS). Đây là một thách thức lớn vì hệ thống giáo dục của Liên Xô không đào tạo dựa trên tín chỉ.
Vấn đề lịch sử
Với mong muốn học hỏi từ các nước tiên tiến, những quốc gia đang phát triển thường vay mượn, du nhập những ý tưởng và chính sách mới. Các quá trình này xảy ra ở Kazakhstan liên quan đến Hoa Kỳ và một số quốc gia châu Âu như Thụy Điển và Đức. Vào những năm 1990, do Hoa Kỳ tham gia vào nhiều dự án khác nhau ở Kazakhstan, các cơ sở giáo dục đại học (HEI) của Kazakhstan đã bắt đầu áp dụng hệ thống tín chỉ của Mỹ. Vào những năm 2000, Bộ Giáo dục đã giới thiệu các loại tín chỉ mới của Kazakhstan khác với mô hình của Hoa Kỳ. Sự khác biệt chính là số giờ cần thiết cho mỗi tín chỉ trong các chương trình cử nhân, thạc sĩ và tiến sĩ. Mô hình hệ thống tín chỉ quốc gia hiện nay bao gồm một số thang đánh giá. Nó được xây dựng phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế bằng cách bảo tồn nền tảng chính trị, tư tưởng, kinh tế, xã hội và văn hóa của Kazakhstan.
Bài học
Sau khi thử nghiệm với hệ thống tín chỉ Hoa Kỳ, các cơ sở giáo dục đại học ở Kazakhstan đã hướng về châu Âu, tìm hiểu và xác định những điểm tương đồng giữa hệ thống của họ và của các trường đại học châu lục này. Bằng cách thành lập một nhóm làm việc để thực hiện yêu cầu của Bộ Giáo dục, các cơ sở giáo dục đại học đã nghiên cứu các chính sách và thực tiễn của 50 trường đại học đang áp dụng hệ thống tín chỉ ở Hoa Kỳ, châu Âu và châu Á. Một số cơ sở giáo dục đại học ở Kazakhstan đã đưa vào triển khai thí điểm hệ thống tín chỉ. Một số thuật ngữ mới (chẳng hạn như “văn phòng ghi danh”), các thực tiễn sư phạm và vai trò sư phạm như cố vấn, trợ giảng và giảng viên hướng dẫn sinh viên thực hiện các nghiên cứu độc lập – lúc đó còn chưa được hệ thống giáo dục địa phương biết đến. Tìm hiểu và cộng tác với các trường đại học nước ngoài cho phép Kazakhstan áp dụng một số kinh nghiệm thực tiễn của các trường này.
Ảnh hưởng của quá trình Bologna
Hòa nhập vào không gian giáo dục châu Âu đã trở thành một hướng chính trong chính sách giáo dục của Kazakhstan. Năm 2010, nước này trở thành thành viên của Quy trình Bologna (BP). Trong thực tế, những thay đổi đã diễn ra trước khi Kazakhstan chính thức tuân thủ Tuyên bố Bologna. Ví dụ trong năm học 2003-2004, các cơ sở giáo dục đại học ở Kazakhstan đã đưa vào áp dụng hệ thống tín chỉ và hệ thống đào tạo đại học hai cấp như một thử nghiệm (việc áp dụng ECTS và hệ thống bằng cấp không liên quan trực tiếp đến ảnh hưởng của BP – điều này cũng diễn khi các nước Trung Á khi triển khai một số chương trình của EU như Chương trình Du học Đại học Xuyên Châu Âu [TEMPUS], Erasmus Mundus và Erasmus+). Cuối cùng, việc phê chuẩn Công ước Lisbon năm 1997 đã giúp Kazakhstan tham gia vào quá trình công nhận bằng cấp lẫn nhau của các quốc gia thành viên.
Là một thành phần của BP, ECTS đặt ra tiêu chuẩn cho các hệ thống chấm điểm nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên dịch chuyển học tập trong phạm vi châu Âu. Một lợi ích chính của việc Kazakhstan tham gia vào BP là đưa vào áp dụng mô hình đào tạo dựa trên tín chỉ, dẫn đến việc cho phép sinh viên thay đổi nơi học, ngành học một cách linh hoạt. Kazakhstan cố gắng tạo ra mối tương quan giữa hệ thống tín chỉ Hoa Kỳ và ECTS, cố gắng vượt qua những khó khăn thực tế và khó khăn mang tính triết lý phát sinh trong quá trình phát triển mô hình hệ thống tín chỉ quốc gia.
Mô hình chuyển đổi tín chỉ quốc gia dựa trên ECTS
Hệ thống tín chỉ hiện tại của Kazakhstan là sự kết hợp giữa hệ thống của Hoa Kỳ và châu Âu, trong đó có sử dụng một số đại lượng đo nhất định bao gồm tỷ lệ cho bậc đại học và một tỷ lệ khác cho bậc thạc sĩ và tiến sĩ. Ở Kazakhstan, tín chỉ bao gồm ba thành phần: số giờ học, nghiên cứu độc lập của sinh viên bậc đại học và bậc thạc sĩ dưới sự giám sát của giảng viên (hướng dẫn) và nghiên cứu độc lập của sinh viên. Vì những lý do thực tế, Kazakhstan đã chuyển sang một hệ thống theo đó một giờ liên lạc sẽ được tính là một giờ học tập, để tạo điều kiện thuận lợi cho các sinh viên đã theo học các chương trình du học ở châu Âu trở về nước. Mặc dù sự thỏa hiệp này là một điều chỉnh trong hệ thống đã được công nhận của châu Âu, nó giúp các trường như Đại học KIMEP hiện đang sử dụng mô hình của Mỹ đến gần hơn với mô hình ECTS. Một ví dụ khác về việc áp dụng mô hình giáo dục đại học của Mỹ là Đại học Nazarbayev (NU). Khung học thuật tại NU là sự kết hợp giữa khung của Mỹ và Anh, mặc dù NU cũng tuân thủ các nguyên tắc Bologna.
Kết luận
Kazakhstan có tham vọng đưa hệ thống giáo dục đại học của mình lên ngang tầm với thế giới phát triển. Từ năm 1991, hệ thống giáo dục đại học đã được định hướng nhờ một giai đoạn chuyển tiếp. Chính phủ Kazakhstan tìm cách tổ chức lại hệ thống giáo dục đại học theo các tiêu chuẩn quốc tế thông qua một loạt cải cách. Những cải cách này thiết lập những quy tắc dịch chuyển học thuật, bổ sung bằng diploma và hình thành hệ thống giáo dục ba bậc. Cộng đồng học thuật đã nỗ lực áp dụng mô hình giáo dục mới với các điều khoản và danh xưng mới, bằng cách sao chép kinh nghiệm nước ngoài và điều chỉnh các mô hình giáo dục phương Tây phù hợp với bối cảnh của Kazakhstan. Hệ thống tín chỉ đã được điều chỉnh để tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên đi du học và sinh viên tốt nghiệp ra nước ngoài làm việc. Giới học thuật đã kết hợp các hệ thống giáo dục đại học của Liên Xô, Châu Âu và Hoa Kỳ, lựa chọn và đồng hóa những ứng dụng phù hợp, trong khi vẫn bảo tồn các nét đặc trưng quốc gia, văn hóa, lịch sử và ngôn ngữ để hình thành mô hình tín chỉ quốc gia phù hợp với bối cảnh đất nước.