Laura E. Rumbley là Phó Giám đốc của Trung tâm Giáo dục Đại học quốc tế, Boston College, Hoa Kỳ. E-mail: rumbley@bc.edu. Hilligje van’t Land là Tổng thư ký, và Juliette Becker là Nhân viên phát triển chương trình và Hội viên tại Hiệp hội các trường Đại học Quốc tế, Paris, Pháp. E-mail: h.vantland@iau-aiu.net và j.becker@iau-aiu.net.
Lãnh đạo thành công các cơ sở giáo dục đại học trong bối cảnh đương đại trên thế giới đòi hỏi một tập hợp các kỹ năng, kiến thức và sự nhạy cảm tinh vi. Tuy nhiên, trên toàn cầu, có rất ít thông tin về những khóa đào tạo cần thiết dành cho các nhà lãnh đạo, các nhà quản lý và nhà hoạch định chính sách giáo dục đại học. Hơn nữa, ở những nơi có các chương trình đào tạo và xây dựng năng lực như vậy thì bức tranh cũng không đầy đủ và thường gây thất vọng. Trên thực tế, các khóa học được thiết kế riêng nhằm đào tạo năng lực lãnh đạo và quản lý giáo dục đại học còn hạn chế về số lượng, hầu như ở quy mô nhỏ và phần lớn không thể đưa ra những đánh giá một cách hệ thống tác động lâu dài của những khóa học này. Đây là vấn đề cần nhiều sự quan tâm vì các trường đại học và hệ thống giáo dục đại học trên toàn thế giới đang phải đối mặt với vô vàn cơ hội và thách thức trong tương lai gần. Rõ ràng là, đại đa số các nhà lãnh đạo và quản trị giáo dục đại học bước vào cương vị của họ mà không được đào tạo – họ học “trong công việc” – hoặc điều hành trong nguy cơ thất bại.
Vùng đất chưa được khám phá
Hai nghiên cứu gần đây – một của Trung tâm Giáo dục Đại học Quốc tế thuộc Boston College (CIHE) thay mặt cho Hiệp hội Trao đổi Học thuật Đức (DAAD) và Hội nghị các nhà nghiên cứu Đức (HRK), và một của Hiệp hội Các trường Đại học Quốc tế (IAU) thay mặt cho Ngân hàng Thế giới – đã vẽ ra các khía cạnh khác nhau của bức tranh toàn cầu về các chương trình đào tạo lãnh đạo đại học. Với IAU, mục tiêu nghiên cứu là xác định các chương trình đào tạo trên thế giới tập trung đặc biệt vào lãnh đạo trung cấp và cao cấp trong giáo dục đại học. Mục đích của CIHE hơi khác một chút, nhằm làm sáng tỏ những đối tác chính cung cấp các chương trình đào tạo hướng vào hợp tác phát triển quốc tế (ví dụ như tăng cường năng lực ở các khu vực có thu nhập thấp và các nước đang phát triển).
Trong khi tìm hiểu về sự hiện diện và cấu trúc của các chương trình đào tạo lãnh đạo đại học trên toàn thế giới, cả IAU và CIHE đều phát hiện ra rằng cho đến nay rất ít công việc đã được thực hiện để xem xét các chương trình loại này ở cấp độ toàn cầu. Cần thực hiện các nghiên cứu thảo luận sâu rộng để xác định các đặc tính nền tảng của chương trình đào tạo như quy mô, nội dung, thiết kế, triển khai, đánh giá và mục tiêu. Không giống như chương trình cấp bằng sau đại học tập trung vào một lĩnh vực chuyên môn cụ thể do một trường đại học duy nhất (hoặc các đối tác liên kết được xác định rõ) cung cấp, các chương trình đào tạo chuyên gia giáo dục đại học có thể do nhiều đối tác cung cấp. Một số chương trình lại được hình thành do một chuỗi các nhà cung cấp, theo đó các bên khác nhau chịu trách nhiệm riêng về tài trợ, về quản lý/tổ chức và về cung cấp các chương trình đào tạo cụ thể. Cho đến nay vẫn chưa có “phân loại” rõ ràng cho lĩnh vực quản trị giáo dục đại học toàn cầu, các nhà cung cấp đào tạo hoặc phương pháp tiếp cận.
Bạn lựa chọn, còn họ thực hiện
Các chương trình đào tạo tiếp cận công việc theo nhiều cách khác nhau. Sự đa dạng này thể hiện rõ qua các tiêu chí như độ tuổi của chương trình, quy mô học viên, tần suất dạy thường xuyên của chương trình, đối tượng mục tiêu nhắm đến, “cách tiếp cận sư phạm”, độ dài chương trình, các chủ đề trong chương trình và những đặc điểm chính khác.
Sự đa dạng này thể hiện một bức tranh toàn cảnh thú vị trong bối cảnh đào tạo toàn cầu. Các chương trình có độ tuổi khác nhau, từ nhiều thập kỷ đến vừa mới ra mắt. Về các nhóm mục tiêu, chúng có thể phục vụ các nhà quản lý cấp cao hoặc các nhà quản lý và quản trị viên bậc trung và bậc cao – trung, hoặc cho các nhóm đối tượng đặc biệt như các cá nhân được hứa hẹn thăng tiến sớm, các quản trị viên có vai trò và trách nhiệm được xác định cụ thể, hoặc thành viên của các nhóm thiểu số như lãnh đạo nữ.
Phương thức đào tạo của chương trình có thể bao gồm hội nghị, hội thảo, bài giảng, nghiên cứu tình huống, thăm quan thực địa, thực tập, dự án nhóm, các dự án cá nhân hoặc nghiên cứu độc lập. Các chương trình đào tạo thậm chí có thể được gắn trong quan hệ đối tác lâu dài, đặc biệt là trong một số sáng kiến của châu Âu tập trung vào hợp tác phát triển quốc tế. Các khoá đào tạo có thể được cung cấp trực tiếp và/hoặc trực tuyến.
Tần suất và thời gian đào tạo cũng có thể thay đổi từ vài ngày hoặc vài tuần, hoặc ít thường xuyên hơn là kéo dài trong nhiều tháng, một năm hoặc lâu hơn. Một số chương trình bao gồm các dịch vụ “đóng gói” đã được chuẩn hóa về cơ cấu và nội dung đào tạo, trong khi một số chương trình khác có thể được thiết kế riêng cho nhu cầu của khách hàng hoặc người tham gia. Có vô vàn khả năng khi nói đến nội dung đào tạo, cách tiếp cận, đối tượng mục tiêu và lý do đào tạo.
Các đường nét đang hình thành trong một thế giới đa dạng
Mặc dù các chương trình đào tạo lãnh đạo đại học trên toàn thế giới có sự khác biệt đáng kể về hình thức và nội dung, vẫn có thể nhận thấy một số xu hướng chính từ dữ liệu hiện có về loại hình đào tạo này.
Thứ nhất, đào tạo các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục đại học nổi bật lên như một “ngành tăng trưởng” trên toàn cầu. Một số lượng đáng kể các chương trình và mô hình đào tạo được bắt đầu trong giai đoạn từ năm 2000 chứng tỏ điều này. Tuy nhiên, các chương trình đào tạo và phát triển lãnh đạo giáo dục đại học xuất hiện chủ yếu ở các nước giàu có, hoặc được thực hiện (hoặc tạo điều kiện để thực hiện) bởi phần lớn các nhà cung cấp, các nhà tài trợ, và/hoặc các đối tác đến từ các nước phương Bắc.
| Cho đến nay vẫn chưa có “phân loại” rõ ràng cho lĩnh vực quản trị giáo dục đại học toàn cầu, các nhà cung cấp đào tạo hoặc phương pháp tiếp cận. |
Với các dữ liệu hiện có, chúng ta thấy rằng hầu hết các chương trình đều có ít người tham gia, thường dưới 50 cho mỗi nhóm. Ngoài ra, các nhóm người học có xu hướng tương đối “đồng nhất” theo nghĩa không có nhiều loại học viên tham gia trong cùng một lớp (ví dụ như với mức thâm niên quản lý khác nhau). Có rất ít bằng chứng cho thấy sự chú ý đặc biệt đến việc đào tạo hoặc kỹ năng lãnh đạo cho phụ nữ trong giáo dục đại học, mặc dù họ đóng vai trò quan trọng trong tuyển sinh và trong xếp hạng giảng viên toàn cầu (ít nhất là giai đoạn đầu).
Các chương trình đào tạo cũng tương đối ngắn, thường là từ vài ngày đến một hoặc hai tuần. Thường có thu phí và không cấp bất kỳ chứng chỉ nào ngoài việc ghi nhận sự có mặt của học viên. Cuối cùng, có rất ít dấu hiệu cho thấy các chương trình đào tạo đang thực hiện các hoạt động đánh giá mang lại bằng chứng rõ ràng về kết quả trung hạn hoặc ảnh hưởng lâu dài. Thường thì các đánh giá dựa trên chứng thực của những người thụ hưởng hoặc các tổ chức cung cấp các khóa đào tạo mà không cung cấp thông tin về các công cụ giám sát được thiết kế để đo lường tác động của các khóa học này đối với người tham gia hoặc đối với môi trường hoạt động chuyên nghiệp của họ. Một trong những tác động được trích dẫn nhiều nhất là tầm quan trọng của các cơ hội kết nối do khóa học cung cấp, tuy nhiên kết quả này rất khó để chuyển thành một đánh giá mang tính tác động.
Cần nhiều hơn không? Cần!
Đa số các nhà lãnh đạo và quản lý giáo dục đại học trên khắp thế giới không được đào tạo chính quy/chuyên môn cho công việc của họ. Khi hệ thống giáo dục đại học tiếp tục phát triển và trở nên đa dạng, ngày càng chịu thêm nhiều áp lực phải đáp ứng được các chỉ tiêu hoạt động chính yếu, đồng thời phải thể hiện tính xuất sắc trong giáo dục và đổi mới – thì nhu cầu đào tạo các nhà quản lý và lãnh đạo hiệu quả trở nên phổ biến và cấp bách hơn. Tuy nhiên, cơ hội đào tạo nhằm đáp ứng nhu cầu khổng lồ này không nhiều. Trên thực tế, những số liệu thống kê của CIHE và IAU dù được điều chỉnh để tìm ra đúng các chương trình đào tạo loại này mà không phải các chương trình khác, chỉ đưa ra được không quá 120 chương trình đào tạo trên toàn thế giới. Các chương trình ngắn hạn, quy mô nhỏ – được nhóm lại hoặc được cung cấp bởi các chủ thể tại các cường quốc phương Bắc (Global North) – đang hoạt động mà không có bằng chứng rõ rệt về tác động trung hạn và dài hạn, không cung cấp được một lộ trình khả thi để hỗ trợ giáo dục đại học quy mô lớn, đặc biệt ở các nước có thu nhập thấp và các nước mới nổi trên thế giới. Những nơi đó đang có nhu cầu khẩn cấp nâng cao năng lực lãnh đạo và quản lý thông qua việc cung cấp các cơ chế đào tạo chất lượng cao, phù hợp yêu cầu và góp phần nâng cao giá trị. Cần có thêm các nghiên cứu để có thể thấu hiểu được những đối tác tham gia vào đào tạo các nhà lãnh đạo và quản trị đại học trên khắp thế giới, cũng như phạm vi và tác động thực tế của các chương trình đào tạo này – nhằm tạo ra các nhà quản lý và lãnh đạo có kỹ năng cao trong giáo dục đại học thế kỷ 21.