Irina Sikorskaya là nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Giáo dục Đại học thuộc Học viện Khoa học Giáo dục Quốc gia, Kiev, Ucraina. E-mail: irinasikorskaya0207@gmail.com.
Là một phần trong nỗ lực to lớn để nâng cấp các dịch vụ giáo dục theo tiêu chuẩn xuất sắc của quốc tế, các trường đại học Ucraina (HEIs) gần đây đã đẩy mạnh thực hiện một số hoạt động quốc tế. Sau nhiều thập niên cô lập, các trường đại học Ucraina đang dần dần thực hiện quốc tế hóa, đặc biệt là các sáng kiến dịch chuyển học thuật và các chương trình bằng đôi, và bằng cách khuyến khích giảng viên và sinh viên từ các nước khác thiết lập quan hệ với các trường đại học ở Ucraina. Từ năm 2005, Bản hướng dẫn Tuyên bố Bologna có tầm quan trọng chiến lược ngày càng lớn, và quốc tế hóa giáo dục đại học đã trở thành một chủ đề được quan tâm ở Ukraine. Điều quan trọng cần lưu ý là mặc dù về mặt lịch sử, các động cơ chính trị quốc gia vẫn là yếu tố chính thúc đẩy thực hiện cải cách ở cấp cơ sở, vai trò của chính quyền trung ương trong tiến trình cải cách hiện nay chỉ hạn chế trong việc ban hành hướng dẫn giáo dục và giám sát việc thực hiện.
Quốc tế hóa từ quan điểm thể chế
Do có chung bối cảnh xã hội, học thuật và lịch sử, hoạt động quốc tế tại các trường đại học Ucraina có mức độ tương đồng nhất định. Ba loại hoạt động chính hiện nay là: tuyển sinh viên nước ngoài; tổ chức trao đổi sinh viên và cán bộ; và tham gia vào các dự án quốc tế.
Ở phạm vi rộng, quốc tế hóa diễn ra theo cách phân tán, không có tính hệ thống và không được định hình bởi sứ mệnh, truyền thống hay bối cảnh hiện tại của tổ chức. Điều này có thể do lãnh đạo các tổ chức giáo dục đại học còn thiếu những kỹ năng quản lý cần thiết. Tuy nhiên, việc lãnh đạo cấp cao thừa nhận tầm quan trọng của quốc tế hóa, ít nhất bằng lời nói, là một dấu hiệu cho thấy hệ thống đang đi đúng hướng.
Trong phần lớn các trường đại học, hoạt động trọng tâm là tuyển sinh quốc tế. Các trường đại học Ucraina tìm cách thu hút sinh viên quốc tế để tạo ra nguồn thu và có được sự công nhận. Tuy nhiên, những rào cản chính đối với sinh viên nước ngoài là không thông thạo ngôn ngữ, các yêu cầu thị thực, các thủ tục hành chính, khó tìm chỗ ở thích hợp, các vấn đề về công nhận tín chỉ và xác nhận văn bằng. Sự hòa nhập của sinh viên quốc tế ở các trường đại học nước chủ nhà vẫn là vấn đề lớn cần quan tâm. Để vượt qua những thách thức này, một quá trình vận động hành lang cấp quốc gia là cần thiết.
Cộng đồng học thuật tham gia vào các hoạt động nghiên cứu và giáo dục quốc tế chỉ ở mức trung bình, nếu không nói là còn hạn chế. Tính trì trệ và thiếu nhiệt tình của sinh viên và giảng viên cản trở tiến trình phát triển. Các giảng viên trẻ thường nhiệt tình hỗ trợ hơn các giảng viên lâu năm – những người không quen với những thay đổi do quốc tế hóa mang lại. Những người phản đối quốc tế hóa coi đây là mối đe dọa đối với văn hoá và an ninh quốc gia. Rõ ràng là, một trong những mối lo ngại chính của quốc gia là sự chảy máu chất xám sinh viên và giảng viên tài năng, đặc biệt trong các lĩnh vực khoa học và kỹ thuật, những người lựa chọn học tập và nghiên cứu học thuật bên ngoài Ucraina.
Mặc dù số lượng sinh viên quốc tế gia tăng, du học vẫn còn xa tầm tay đối với đa số sinh viên Ucraina. Hầu hết sinh viên trong nước vẫn có thể tìm hiểu sự đa dạng văn hoá thông qua tương tác với sinh viên quốc tế và các học giả trong trường đại học. Tại đây, các nhà giáo dục từng tham gia giảng dạy và nghiên cứu ở nước ngoài có thể giúp bù đắp những thiếu hụt kinh nghiệm quốc tế của sinh viên.
Một lĩnh vực đáng lo ngại khác là số lượng nghiên cứu hợp tác giữa các học giả Ucraina và đối tác quốc tế còn hạn chế. Có nhiều lý do dẫn đến tình trạng này, bao gồm trang thiết bị nghiên cứu nghèo nàn ở hầu hết các trường đại học, thiếu hụt nhân sự đủ năng lực thực hiện các nghiên cứu quốc tế, thiếu hiểu biết các truyền thống học thuật và nghiên cứu quốc tế, và không thông thạo ngôn ngữ, dẫn đến tỷ lệ công bố trên các tạp chí quốc tế còn thấp. Một số ngoại lệ là những hợp tác nghiên cứu do các giảng viên tự thiết lập. Chỉ có một số ít các trường đại học, chủ yếu về kỹ thuật, có kế hoạch để vượt qua những trở ngại này. Cần một sự thay đổi hướng tới việc ưu tiên hợp tác nghiên cứu quốc tế, cũng như một chiến lược điều phối các nỗ lực ở cấp quốc gia.
Các chương trình bằng kép quốc tế không phải là thực tiễn phổ biến. Luật pháp quốc gia không rõ ràng là một trong những rào cản chính đối với các sáng kiến này. Các chương trình bằng kép hiện tại đã được Chương trình Tempus (Erasmus+ từ năm 2014) giới thiệu và tài trợ. Cần xây dựng những cơ chế cung cấp tài chính bổ sung cho các chương trình liên kết.
Một vấn đề tài chính khác có thể được xác định ở cấp cơ sở: nhà nước cắt giảm nguồn kinh phí cấp cho các tổ chức giáo dục công lập, trong khi chi phí hoạt động tăng lên. Các cơ quan chức năng quốc gia không đề xuất hoặc phân bổ nguồn ngân sách đáng kể nào dành cho thúc đẩy quốc tế hóa trong giáo dục đại học.
Một vấn đề đau đầu khác mà nhiều trường đại học Ucraina phải giải quyết là các hình thức tham nhũng: thiên vị, đạo văn, gia đình trị và các hoạt động không hiệu quả khác bao gồm hối lộ để được nhập học đại học, mua điểm thi và điểm đánh giá luận văn. Các hoạt động quốc tế cũng không tránh khỏi nạn tham nhũng. Trong một số trường hợp, các dự án quốc tế hoặc các chương trình trao đổi sinh viên và cán bộ khoa học biến tướng thành các chương trình ưu đãi cứng nhắc có thể đem đến những lợi ích vật chất khác ngoài mức lương khiêm tốn cho những người “may mắn” được lựa chọn tham gia; điều này ảnh hưởng tới cơ hội tiếp cận, chất lượng và sự công bằng trong các hoạt động quốc tế.
Gần đây, các trường đại học Ucraina chứng kiến danh tiếng của họ sụt giảm ở một số quốc gia Ả Rập, chính phủ các nơi này từ chối công nhận bằng cấp của Ucraina. Hiện tượng nhiều sinh viên quốc tế hối lộ để nhận được văn bằng đã trở thành mối lo ngại của Bộ Giáo dục và Khoa học Ucraina. Tuy nhiên, các phương tiện truyền thông mới là nơi thực sự cung cấp cho công chúng thông tin rộng rãi về thực trạng gần đây của giáo dục đại học, bao gồm các vấn đề chất lượng của các chương trình giáo dục và tệ nạn tham nhũng.
Ở phạm vi rộng, quốc tế hóa diễn ra theo cách phân tán, không có tính hệ thống và không được định hình bởi sứ mệnh, truyền thống hay bối cảnh hiện tại của tổ chức.
Tuy nhiên, quốc tế hóa giáo dục đại học ở Ucraina cũng có những dấu hiệu tích cực. Ngày nay, hầu hết các trường đại học Ucraina tăng cường gửi sinh viên ra nước ngoài học tập, và ngày càng nhiều giảng viên sẵn sàng tham gia vào các hoạt động xúc tiến quốc tế hóa. Đã có nhiều nỗ lực để củng cố văn hoá quốc tế trong các trường đại học bằng cách thu hút sinh viên và giảng viên nước ngoài. Các viện nghiên cứu Ucraina tham gia nhiều hơn vào các dự án hợp tác quốc tế. Vì vậy, bất chấp những trở ngại và khó khăn kinh tế xã hội, các trường đại học Ucraina vẫn tin tưởng rằng nỗ lực quốc tế hóa của họ sẽ sớm được đền đáp.
Kết luận
Các trường đại học Ucraina phải đối mặt với một số thách thức trong nỗ lực quốc tế hoá. Những nỗ lực của họ bị hạn chế do thiếu kinh phí và thiếu tầm nhìn chiến lược từ chính phủ. Trong hầu hết các trường hợp, quá trình này được thúc đẩy bởi các cá nhân tham gia vào các hoạt động quốc tế. Để tiếp tục, các chương trình giáo dục hợp tác quốc tế cần được củng cố và đổi mới.
Một số cải cách trong nước đã khởi xướng quá trình quốc tế học giáo dục đại học Ucraina, nhưng trách nhiệm thực hiện và đảm bảo chất lượng thuộc về các tổ chức giáo dục. Để thích ứng với thay đổi nhu cầu trong nước và quốc tế và tăng cường chất lượng nghiên cứu và giảng dạy, các trường đại học Ucraina cần nỗ lực mạnh mẽ để thúc đẩy quốc tế hoá.