Clifford Adelman
Clifford Adelman làm việc tại Viện Chính sách Giáo dục Đại học, Washington DC, Hoa kỳ. E-mail: cadelman@ihep.org.
Tại những nước có phương tiện tiên tiến có thể thu thập đầy đủ dữ liệu, các nhà quản lý giáo dục phải đối mặt với một câu hỏi ngày càng rõ ràng: “điều gì đang diễn ra với sinh viên tốt nghiệp đại học?”. Câu trả lời có thể vừa biện minh cho việc đầu tư vào trường sở, thiết bị và giảng viên, vừa trấn an những sinh viên đang đứng trước một tương lai không chắc chắn. Bài viết này tóm lược hai cách tiếp cận vấn đề, cả hai cách đều liên quan tới những hệ thống giáo dục đại học lớn. Cách thứ nhất là chương trình nghiên cứu theo chiều dọc “Baccalaureate and Beyond” ở Mỹ (sau đây được gọi là B&B). Cách thứ hai được phản ánh trong báo cáo tổng kết nghiên cứu khả thi và thiết kế tiềm năng của khảo sát sinh viên tốt nghiệp các trường đại học châu Âu (tải xuống từ www.eurograduate.eu). Ngoài sự tham gia hùng hậu của 30 nước và 25 ngôn ngữ ở châu Âu, hai cách tiếp cận này có những khác biệt khá lớn và rõ ràng.
Trước khi trình bày chi tiết, chúng tôi thừa nhận rằng các cuộc điều tra và báo cáo của Mỹ là sát thực tế, trong khi cuộc Khảo sát sinh viên tốt nghiệp châu Âu (sau đây gọi tắt EGS) chỉ là một biểu mẫu sẽ-được-hiện-thực-hóa.
Động cơ và mục đích
Các nghiên cứu B&B ở Mỹ do Trung tâm Thống kê giáo dục Quốc gia (NCES) thực hiện năm 1993 xuất phát từ các vấn đề sau: (a) sự hạn chế của những cuộc khảo sát ngẫu nhiên sinh viên mới tốt nghiệp trường đại học (College) của NCES, được tiến hành 6 lần trong giai đoạn từ 1974-1975 đến 1989-1990, chỉ giới hạn trong các sinh viên đã nhận bằng cử nhân hoặc thạc sĩ được một năm, và tập trung chủ yếu vào việc cung ứng giáo viên tương lai; và (b) là phần tiếp nối tự nhiên của chương trình nghiên cứu theo chiều dọc của quốc gia – bắt đầu từ trường cấp hai và kéo dài 12-14 năm, nhưng chưa theo dõi được sự nghiệp và cuộc sống sau đại học của sinh viên. B&B giải quyết vấn đề đầu và mở rộng vấn đề sau.
Nghiên cứu khả thi EGS, do Ủy ban châu Âu tài trợ, lại cố gắng tìm kiếm một mô hình đánh giá cuộc sống cá nhân và nghề nghiệp của sinh viên tốt nghiệp ở toàn châu lục nhằm khắc phục sự thiếu nhất quán trong các số liệu nghiên cứu quốc gia (ví dụ Dự án hợp tác nghiên cứu số liệu KOAB ở Đức; Alma Laurea ở Ý). Nó liên quan đến số lượng và đối tượng tham gia khảo sát mang tính thuyết phục về mặt thống kê hơn so với các cuộc điều tra đa quốc gia trước đó như REFLEX (Nghiên cứu về Việc làm và Khả năng thích ứng chuyên nghiệp), 1998-2000.
Những khác biệt về cấu trúc
Khác biệt chính giữa EGS và B&B của Mỹ là: thứ nhất, B&B chỉ tham chiếu tới những người nhận bằng cử nhân; còn khái niệm “sinh viên tốt nghiệp” của châu Âu bao gồm cả những người nhận bằng cử nhân và thạc sĩ, một phần mở rộng của cải cách tiến trình Bologna, trong bối cảnh hơn một nửa số người nhận bằng cử nhân tiếp tục học lên thạc sĩ. Thứ hai, Trung tâm Thống kê giáo dục Quốc gia ở Mỹ tiến hành khảo sát B&B đơn bảng cho 10 năm, còn Nghiên cứu khả thi EGS đồng thời thu thập hai bảng dữ liệu: dữ liệu của 5 năm trước và dữ liệu tiềm năng cho 1, 4, hoặc 9 năm tương lai (tùy thuộc vào sự thành công, sự quan tâm và mức tài trợ). Người châu Âu đánh giá được quá khứ ngay lập tức và xác định hành động tiềm năng trong tương lai. Quá khứ được thiết kế để đưa ra những cam kết cho tương lai.
Nghiên cứu khả thi EGS, do Ủy ban châu Âu tài trợ, lại cố gắng tìm kiếm một mô hình đánh giá cuộc sống cá nhân và nghề nghiệp của sinh viên tốt nghiệp ở toàn châu lục nhằm khắc phục tính không nhất quán trong các số liệu nghiên cứu quốc gia
Điểm khác biệt thứ ba, phức tạp hơn, liên quan đến việc tham gia khảo sát và lấy mẫu. B&B tập trung trong một quốc gia, thể hiện bằng một ngôn ngữ, và sử dụng tập tổng thể là một mẫu con của Khảo sát quốc gia về việc hỗ trợ sinh viên sau trung học ở năm học cơ sở (NPSAS), gồm những người đã có được bằng cử nhân trong năm đó. Các dữ liệu bảng của EGS, ngược lại, được thu thập mới từ đầu từ một nhóm các nước cam kết tham gia (có thể là 9, có thể là 19), và từ các tổ chức đào tạo bất kỳ mà mỗi nước lựa chọn. Xác định trọng số để lấy mẫu cho khảo sát B&B ở Mỹ cũng đơn giản hơn so với châu Âu. Cách lấy mẫu trong một nước châu Âu cũng liên tục thay đổi, và cùng lúc hai cách xác định trọng số được áp dụng – một để lấy mẫu trong nước và cách kia để lấy mẫu của các nước khác. Trong những cuộc khảo sát như thế, không thể tránh khỏi việc số lượng người tham gia khảo sát bị suy giảm, do đó trọng số các mẫu thường xuyên phải xác định lại. Ví dụ theo B&B, cùng một sinh viên sẽ có trọng số 515.280, 529.535, và 542.523 qua ba cuộc điều tra với mẫu số giảm. Còn trong EGS, cùng một sinh viên sẽ có 6 trọng số (3 trong nước và 3 châu Âu) qua 3 cuộc điều tra.
Điểm khác biệt cuối cùng là vấn đề kinh phí. Khảo sát B&B chỉ nhận được hỗ trợ tài chính từ một nguồn duy nhất. Còn EGS nhận tài trợ từ các bộ của những nước tham gia, và còn thêm (nếu họ chọn) kinh phí từ các tổ chức quốc tế như Ủy ban châu Âu, OECD, và/hoặc những nguồn khác. Nếu không có đủ kinh phí, sẽ không có EGS, và như vậy cũng mất luôn cơ hội tạo ra một hạ tầng thông tin thống nhất của lục địa.
Khác biệt về chủ đề: cá nhân hay xã hội
Sự hài lòng cá nhân là một chủ đề chính của B&B ở Mỹ: hài lòng với các khía cạnh của giáo dục đại học (chuẩn bị nghề nghiệp, thời gian, nỗ lực); hài lòng với việc làm (thách thức, quyền lợi, tiền lương, mức độ an toàn, điều kiện làm việc, mối quan hệ với các khóa học); và hài lòng với tài chính cá nhân. Các tiêu chí đánh giá này đều được sử dụng trong mọi cuộc khảo sát. Cá nhân là đối tượng trung tâm của việc khảo sát.
Sự hài lòng của cá nhân không phải là trung tâm của các cuộc khảo sát hay các thảo luận về nội dung khảo sát EGS đặt ra. Thay vào đó, khảo sát chú trọng đến các đơn vị xã hội và hoạt động xã hội rộng hơn, bao gồm cả trách nhiệm công dân; định hướng kinh tế/văn hóa/xã hội; chu kỳ kinh tế và các mạng xã hội. Khảo sát tập trung vào các vấn đề liên quan đến chất lượng cuộc sống, cân bằng giữa công việc và cuộc sống, và những “sự kiện kích hoạt” trong cuộc sống, trong chừng mực mà tính cá nhân vẫn thể hiện.
Về thực tế của thị trường lao động, B&B tập trung vào loại hình nghề nghiệp, yêu cầu, địa điểm, và quyền tự chủ cá nhân và tính linh hoạt, cùng với việc đào tạo sau tú tài, kể cả chi phí và các thành phần đào tạo (đào tạo không phải là chủ đề của EGS). Có sự chồng chéo trong mối liên quan của hai khía cạnh này với điều mà các nhà thiết kế EGS gọi là thành phần “chất lượng việc làm” – giờ làm việc và tiền lương, mặc dù EGS mô tả nhiều hơn và có rất ít số liệu thực tế để minh hoạ. Ngoài ra, biểu mẫu đề xuất của EGS được thiết kế để gắn yêu cầu của thị trường lao động với những trải nghiệm sau trung học trong từng lượt khảo sát. Đó là điều không thấy trong các cuộc điều tra của Mỹ, mặc dù các nhà bình luận vẫn phàn nàn về sự thất bại của giáo dục đại học. B&B cũng không có các biến số như của EGS cho phép phân biệt giữa trình độ kỹ năng đòi hỏi cho công việc, trình độ kỹ năng đạt được thông qua giáo dục, và trình độ thực sự được sử dụng trong đời sống nghề nghiệp, như một cách tiếp cận những điểm “không phù hợp” thường xuyên bị phàn nàn trong quá trình khảo sát ở Mỹ. Những phân biệt này, như các nhà thiết kế EGS nhấn mạnh, là để “duy trì việc làm.”
Những điểm trái ngược: cá nhân và cơ sở đào tạo
Trong lúc B&B tập trung vào sinh viên, báo cáo liên ngành “Scorecard” hàng năm (từ 2013) của Bộ Giáo dục Mỹ lại bộc lộ nỗi ám ảnh về các cơ sở đào tạo, và cung cấp những dữ liệu mang tâm lý xếp hạng. Ngược lại với Mỹ, nội dung “so sánh các cơ sở đào tạo đại học (HEI)” được xếp hạng 11 trong số 11 chủ đề tiềm năng của EGS qua khảo sát ở tất cả các bộ của châu Âu, các hội nghị hiệu trưởng và các nhóm nghiên cứu.
Khi đó, theo kết quả thị trường lao động, thu nhập của sinh viên tốt nghiệp bị giảm sút. Trong số 11 chủ đề cấu trúc của một EGS, “thu hồi vốn đầu tư cho giáo dục” (một khái niệm còn phức tạp hơn so với thu nhập) trở thành một vấn đề phức tạp ở châu Âu, vì học phí có thể là 0 USD ở một số nước, còn phí hàng năm dao động từ rất ít đến 400 USD. Trong những cuộc điều tra ưu tiên cho việc thiết kế EGS, tiêu chí thu hồi vốn đầu tư xếp thứ sáu trong kết quả khảo sát các bộ, thứ bảy trong khảo sát các hội nghị hiệu trưởng các nước, và cũng ở vị trí thứ bảy trong khảo sát các nhóm nghiên cứu. Đây không phải là một vị trí rất cao đối với một chỉ số về tình trạng tương lai. Châu Âu đã thay thế khái niệm “thu nhập” bằng “đánh giá năng lực nhận được trong công việc”, nghĩa là họ coi kiến thức và kỹ năng thu được từ công việc tương đương với tiền công. Ngược lại với điều này, một chuẩn đo trong “Scorecard” của Mỹ đã vượt qua tất cả những chuẩn đo khác, chiếm được sự chú ý cao của cả các cơ sở đào tạo và các phương tiện truyền thông, đó là “thu nhập cá nhân trung bình trong 10 năm sau khi tốt nghiệp”, tính theo cơ sở đào tạo, tuy nhiên nguồn dữ liệu phục vụ cho chuẩn này còn hạn chế và chưa đủ độ tin cậy.
Tóm lại, mặc dù có vài điểm trùng lặp, chúng ta có hai bộ chuẩn đo rất khác nhau để đánh giá cuộc sống của những người đã có bằng đại học: một bộ mang tính cá nhân rất cao, bộ kia định hướng đến môi trường xã hội rộng hơn. Những kết quả thu được đều giúp định hình trách nhiệm giải trình và mức độ cam kết của hệ thống giáo dục đối với sinh viên.