Philip G. Altbach và Jamil Salmi
Philip G. Altbach là giáo sư nghiên cứu và là giám đốc sáng lập củaTrung tâm Giáo dục đại học quốc tế tại Boston College. E-mail:altbach@bc.edu. Jamil Salmi là điều phối viên Chương trình giáo dục đại học của Ngân hàng Thế giới. Ông hiện là chuyên gia về giáo dục đại học toàn cầu. E-mail: jsalmi@tertiaryeducation.org.
Đại học Cornell đang hợp tác với Viện Công nghệ Technion – Israel để thành lập một cơ sở liên kết đào tạo định hướng công nghệ có tên là Cornell Tech tại thành phố New York. Theo một bài báo mới đây trong Chronicle of Higher Education, lý do cho sự hợp tác này là vì Cornell muốn tận dụng các đặc tính sáng tạo và kinh doanh của riêng Technion, chứ không là đặc điểm đổi mới nào về tổ chức của Technion giống như các trường đại học định hướng nghiên cứu và đổi mới hàng đầu thế giới khác.
Giáo sư đứng đầu dự án liên kết này cho biết, Cornell Tech tập trung vào việc đào tạo ra những con người có khả năng khởi nghiệp thành công hơn là việc tạo ra các công ty. Trong khi Technion có những thành tích đáng kể trong việc đào tạo ra các sinh viên có tính sáng tạo cao – 42% sinh viên tốt nghiệp Technion thành lập công ty riêng, không ai dám chắc tỷ lệ đó sẽ được lặp lại ở New York. Văn hoá học tập hay tinh thần sáng tạo không dễ dàng lan truyền từ một nền văn hoá này sang nền văn hoá khác.
Bài học từ MIT hay còn nơi khác nữa?
Có thể lấy Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) làm ví dụ minh họa. Rõ ràng là MIT đào tạo được một số sinh viên tốt nghiệp xuất sắc nhất và sáng tạo nhất thế giới. Hơn nữa, trường đại học này dường như có một văn hóa riêng độc đáo có thể khơi nguồn một tinh thần kinh doanh và những ý tưởng mới. MIT mời những giáo sư thông minh nhất và sáng tạo nhất từ khắp nơi trên thế giới và làm mọi điều cần thiết để đảm bảo rằng họ phù hợp với đặc tính của trường. MIT tạo một môi trường thuận lợi để những ý tưởng có thể phát triển thành sản phẩm, những tư tưởng đổi mới có thể được áp dụng trong “thế giới thực”. Ngoài ra, MIT còn hỗ trợ giảng viên và sinh viên hiện thực hoá ý tưởng của họ khi cần.
Vì những lý do nói trên và cả những lý do khác, nhiều trường đại học ở các nước khác đã yêu cầu MIT giúp họ phát triển các “mini-MIT” bằng cách cung cấp thứ “nước sốt đặc biệt” sẽ biến một tổ chức học thuật có nguồn lực cao thành một tổ chức sáng tạo và kinh doanh đẳng cấp thế giới. MIT đã tham gia vào một loạt các chương trình hợp tác, trong một số trường hợp giúp đỡ thành lập trường đại học mới, trong những trường hợp khác là những đóng góp quan trọng nhằm cải thiện các trường đại học đang hoạt động. Các trường được thành lập với sự hỗ trợ của MIT bao gồm Viện Công nghệ Skolkovo tại Moscow, Viện Masdar ở Abu Dhabi và Đại học Công nghệ và Thiết kế Singapore. Dự án MIT- Bồ Đào Nha đã giúp xây dựng nhiều hệ thống khoa học và công nghệ; Viện Cambridge-MIT và Đại học Cambridge tại Anh đã có sự hợp tác liên tục vài thập kỷ trong một loạt các chương trình.
Mặc dù chưa có báo cáo phân tích đầy đủ quy mô của các chương trình này, thực tế cho thấy tất cả các trường nói trên đều phải đối mặt với nhiều thách thức và không trường nào thành công trong việc giải mã công thức bí mật hàng đầu của thứ “nước sốt đặc biệt” đã khiến MIT trở thành xuất sắc. Tất cả những chương trình hợp tác được các tổ chức đối tác hoặc các mạnh thường quân lắm tiền hào phóng tài trợ, tạo thành nguồn thu đáng kể cho MIT. Điều này cho thấy lan truyền văn hóa học tập từ trường này sang trường khác đã vô cùng khó khăn, từ quốc gia này sang quốc gia khác còn phức tạp hơn nhiều.
MIT và Technion không phải là nguyên mẫu duy nhất cho các nhà quy hoạch tại Cornell Tech. Có thể thấy vài mô hình trường đại học khác rất thành công trong định hướng tạo ra sự đổi mới. Đại học Stanford đã đạt được nhiều thành công trong việc tạo ra các công ty khởi nghiệp; sinh viên tốt nghiệp Stanford đã có những đóng góp ấn tượng cho ngành CNTT và các ngành liên quan ở Silicon Valley, nơi trường Stanford tọa lạc. ETH Zurich nổi tiếng với những thành tích xuất sắc trong giáo dục công nghệ và các ngành liên quan, cũng như những đóng góp cho công nghệ và ngành công nghiệp. Cả hai trường đều khác với MIT. Trong khi có rất ít các trường đại học kết hợp được cả chất lượng vượt trội với những đóng góp cho ngành công nghiệp thì không thiếu những ví dụ về các mô hình khác cũng khá thành công.
Các thành phần chính là không đủ
Yếu tố chính để một trường đại học định hướng nghiên cứu có thể dẫn đầu thế giới hoàn toàn không phải là tập trung vào ngành “khoa học tên lửa”. Cuốn sách của chúng tôi Con đường đưa đến sự xuất sắc học thuật: Cách tạo ra các trường đại học nghiên cứu đẳng cấp thế giới – The Road to Academic Excellence: The Making of World-Class Research Universities (World Bank, 2011), cung cấp các trường hợp thành công của các trường đại học mới. Các trường này đều tạo dựng được hồ sơ nghiên cứu rất ấn tượng trong một thời gian ngắn, và quan trọng hơn là đóng góp thành tích cho quốc gia của họ cũng như đạt được những tiến bộ nhanh chóng trong bảng xếp hạng toàn cầu. Nhưng không trường nào có thể được coi là độc đáo hoặc cách tân về tổ chức cũng như các đặc tính học thuật.
Những thành phần quan trọng tạo nên một trường đại học nghiên cứu chuyên sâu bao gồm: nguồn tài chính cần thiết để khởi đầu và duy trì hoạt động ở đẳng cấp cao; một mô hình quản trị có sự tham gia kiểm soát của các học giả; ban lãnh đạo giỏi, không chỉ là một vị Chủ tịch có tầm nhìn xa, mà gồm cả đội ngũ quản trị chuyên nghiệp có đủ năng lực để thực hiện sứ mệnh của trường đại học; quyền tự chủ trong một mức độ hợp lý – không bị can thiệp bởi các cơ quan chính phủ hoặc tư nhân, tuy nhiên có trách nhiệm giải trình cho các cơ quan chức năng; tự do học thuật trong giảng dạy, nghiên cứu và công bố nghiên cứu; đội ngũ giảng viên giỏi, cam kết thực hiện sứ mệnh của trường (bao gồm cả giảng dạy), được trả lương xứng đáng và có một lộ trình thăng tiến phù hợp; sinh viên có trình độ và động cơ học tập; sự đảm bảo chắc chắn trọng dụng nhân tài ở mọi cấp độ.
Không thành phần nào cung cấp “sự đổi mới đột phá” mà nhiều người vẫn coi là yếu tố không thể thiếu của các trường đại học xuất sắc trong thế kỷ 21. Những yếu tố kể trên đều đã được thử thách và đều đặc trưng cho các trường đại học thành công trong thế kỷ vừa qua. Dù không có trường nào là hoàn hảo, nhưng tất cả các trường đại học nghiên cứu thành công đều có hầu hết những đặc điểm này. Đây là những nguyên tắc phổ quát cho sự “xuất sắc”.
Văn hoá học tập hay khả năng sáng tạo không dễ dàng lan truyền từ một nền văn hoá này sang nền văn hoá khác
Đổi mới đột phá
Các đặc tính đang được bàn đến không đảm bảo một sức mạnh kinh doanh hay một nền văn hóa khởi nghiệp. Technion có văn hoá đó, nhưng cũng gặp khó khăn hệt như MIT trong việc xuất khẩu văn hóa kinh doanh của mình. Tại sao? Lan truyền một nền văn hóa học thuật phức tạp từ một trường đại học này sang trường khác là một thách thức lớn. Bắt chước, sao chép, hoặc áp dụng công thức thành công của người khác hoàn toàn không dễ dàng. Các trường đại học sáng tạo được sinh ra từ một ý tưởng khác thường, phản ánh một tầm nhìn độc đáo và khả năng biến tầm nhìn đó thành hiện thực. Điều này có thể xảy ra thông qua (1) chương trình đào tạo thích hợp trong các lĩnh vực đa ngành mới, (2) giảng dạy và học tập theo phương pháp tương tác, cộng tác và khai thác kinh nghiệm, và có lẽ quan trọng nhất, (3) sự kết hợp độc đáo của các năng lực thế kỷ 21 (chủ động, làm việc theo nhóm, giao tiếp) và các đặc điểm tính cách tích cực (tính tò mò, sự kiên trì, trách nhiệm xã hội), những tính cách luôn thúc đẩy các chuyên gia xuất chúng và những nhà cách tân thành công.
Trường College Kỹ thuật mang tên Franklin W. Olin, bang Massachusetts, có thể là một trong những ví dụ tốt nhất để minh họa cho những gì cần để một tổ chức mới thành lập trở thành sáng tạo. Trường Olin mở cửa vào năm 1999 với một tuyên bố táo bạo: cung cấp một phòng thí nghiệm cho việc thử nghiệm chuyển đổi giáo dục kỹ thuật ở Hoa Kỳ. Olin College được điều hành theo một cách khác thường. Chương trình giảng dạy kết hợp kỹ thuật, kinh doanh, và nhân văn một cách độc đáo. Trường Olin hoạt động nhờ nguồn kinh phí tài trợ khởi nghiệp từ Quỹ Olin Foundation, và ban đầu cung cấp các khoá đào tạo miễn phí. Olin tuyển giảng viên và sinh viên là những người tin vào sứ mệnh sáng tạo của trường, sẵn sàng đầu tư sự nghiệp của họ vào một tổ chức mới thành lập chưa được kiểm chứng thực tế. Thành công của trường Olin là minh chứng thêm cho những ưu việt của mô hình phát triển “cây nhà lá vườn” so với hình thức vay mượn mô hình đã thành công ở nơi khác.
Kết luận
Có lẽ không có thứ “nước sốt đặc biệt” để tạo ra món đặc sản đổi mới trong giáo dục đại học, và “đổi mới đột phá” có thể không dẫn đến những thay đổi tích cực – trong thực tế, sự gián đoạn dù vì lợi ích của đổi mới có thể trở thành phản tác dụng. Cuối cùng, thực chất sự phát triển các trường đại học biết đâu lại nằm ở chính cách tiếp cận để xây dựng đổi mới. DNA sáng tạo của Technion có thể nhân rộng hiệu quả ở nơi khác với sự hỗ trợ kỹ thuật bên ngoài hay không vẫn còn là vấn đề chưa có kết luận.