Tầm ảnh hưởng của khoa học xã hội Trung Quốc: Các xu hướng về xuất bản, hợp tác và trích dẫn

Márton Demeter, Manuel Goyanes, Gergő Háló và Xin Xu

Márton Demeter là Giáo sư chính thức tại Khoa Truyền thông xã hội và là Trưởng Khoa Chiến lược khoa học tại University of Public Service ở Budapest, Hungary. E-mail: demeter.marton@uni-nke.hu.  

Manuel Goyanes là Phó Giáo sư phương pháp nghiên cứu tại Đại học Carlos III Madrid, Tây Ban Nha. E-mail: mgoyanes@hum.uc3m.es.

Gergő Háló là Trợ lý Giáo sư tại University of Public Service ở Budapest, Hungary. E-mail: halo.gergo@uni-nke.hu. 

Xin Xu là Giảng viên tại Khoa Giáo dục của Đại học Oxford, Vương quốc Anh và Phó Giám đốc Trung tâm Kỹ năng, Kiến thức và Hiệu suất Tổ chức (SKOPE). E-mail: xin.xu@education.ox.ac.uk. 

Bài viết này dựa trên Demeter, M., Goyanes, M., Háló, G., Xu, X. (2024). The Internationalisation of Chinese Social Sciences Research: Publication, Collaboration, and Citation Patterns in Economics, Education, and Political Science. Phiên bản trước đó đã được xuất bản dưới dạng blog tại https://srheblog.com/ vào ngày 19 tháng 12 năm 2024.

Nghiên cứu này tìm hiểu xem khoa học xã hội của Trung Quốc đang hội nhập với thế giới như thế nào. Chúng tôi xem xét các xu hướng xuất bản, hợp tác và trích dẫn trong ba lĩnh vực: kinh tế, giáo dục và khoa học chính trị. Dựa trên việc phân tích 8.962 bài viết trên Scopus từ năm 2016 đến 2020, nghiên cứu cho thấy khoa học xã hội Trung Quốc có ảnh hưởng toàn cầu, nhưng vẫn còn khá riêng biệt theo từng ngành và có xu hướng “Tây hóa” trong cách nghiên cứu.

Khi Trung Quốc ngày càng trở nên mạnh về kinh tế và công nghệ, vai trò trong giới học thuật quốc tế cũng được quan tâm nhiều hơn. Mọi người thường biết đến đóng góp của Trung Quốc trong các ngành khoa học tự nhiên như kỹ thuật, y học và công nghệ, nhưng ít ai để ý đến sự phát triển của khoa học xã hội. Nghiên cứu này sẽ xem xét kỹ hơn quá trình hội nhập quốc tế của khoa học xã hội Trung Quốc, tập trung vào ba ngành chính: kinh tế, giáo dục và khoa học chính trị. Chúng tôi phân tích 8.962 bài viết trên Scopus từ 2016 đến 2020 để hiểu về cách các nhà khoa học Trung Quốc xuất bản, được trích dẫn và hợp tác quốc tế, trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng có ảnh hưởng lớn hơn trên thế giới. 

Để hiểu rõ hơn về quá trình hội nhập này, chúng ta có thể nhìn vào ba khía cạnh có tính liên kết: xu hướng xuất bản, mạng lưới hợp tác và cách trích dẫn tài liệu. Trong vài thập kỷ qua, các nhà khoa học xã hội Trung Quốc đã tham gia nhiều hơn vào cộng đồng nghiên cứu toàn cầu. Tuy nhiên, các ngành này vẫn gặp khó khăn để được biết đến rộng rãi, đôi khi còn bị cô lập về mặt học thuật và phải cân bằng giữa các ưu tiên chính sách trong nước với tiêu chuẩn học thuật quốc tế.

Xu hướng xuất bản và sự khác biệt giữa các ngành

Trong ba ngành được phân tích, kinh tế là ngành hội nhập quốc tế tốt nhất. Các nhà kinh tế Trung Quốc thường đăng bài trên các tạp chí quốc tế uy tín và hợp tác nhiều với đồng nghiệp nước ngoài. Điều này thể hiện rõ qua việc các bài viết của họ được trích dẫn nhiều và ngày càng có nhiều nhà kinh tế Trung Quốc được biết đến trên thế giới. Ngành kinh tế dễ kết nối với các vấn đề nghiên cứu toàn cầu, đặc biệt là trong các lĩnh vực như kinh tế vĩ mô, thương mại quốc tế và kinh tế phát triển, giúp họ dễ dàng hợp tác với các tổ chức và nhà nghiên cứu hàng đầu thế giới.

Ngược lại, ngành giáo dục và khoa học chính trị lại tỏ ra ít hội nhập hơn. Các nhà khoa học trong hai ngành này thường đăng bài trên các tạp chí trong nước hoặc các tạp chí quốc tế nhưng chủ yếu tập trung vào các vấn đề riêng của Trung Quốc. Ví dụ, các nghiên cứu về giáo dục ở Trung Quốc thường chịu ảnh hưởng lớn từ các chính sách quốc gia, nhằm giải quyết các nhu cầu giáo dục trong nước hơn là đóng góp vào các cuộc thảo luận toàn cầu về lý thuyết và thực hành giáo dục. Việc tập trung vào các vấn đề trong nước này làm hạn chế tầm ảnh hưởng quốc tế của các nghiên cứu Trung Quốc trong lĩnh vực này.

Khoa học chính trị là ngành ít hội nhập nhất trong ba ngành. Nghiên cứu trong lĩnh vực này thường xoay quanh các vấn đề đặc thù của hệ thống chính trị Trung Quốc, cách quản lý đất nước và các mối quan tâm về chính sách. Mặc dù số lượng bài viết về khoa học chính trị của Trung Quốc trên các tạp chí quốc tế đã tăng lên, nhưng các công trình này thường đề cập đến những chủ đề ít được độc giả toàn cầu quan tâm, chẳng hạn như tình hình chính trị trong nước, các chính sách của Đảng Cộng sản Trung Quốc và mối quan hệ giữa nhà nước và xã hội. Do đó, các nhà khoa học chính trị Trung Quốc gặp khó khăn trong việc được công nhận trong cộng đồng học thuật toàn cầu, đặc biệt là ở những nơi có bối cảnh chính trị và xã hội khác biệt nhiều so với Trung Quốc.

Xu hướng trích dẫn và tác động toàn cầu

Cách các bài viết được trích dẫn cũng cho thấy mức độ hội nhập của khoa học xã hội Trung Quốc. Ngành kinh tế dẫn đầu về số lượt trích dẫn. Các nhà kinh tế Trung Quốc thường được cả đồng nghiệp trong nước lẫn quốc tế trích dẫn, điều này cho thấy nghiên cứu của họ có liên quan đến các vấn đề toàn cầu được nhiều người quan tâm, ví dụ như tăng trưởng kinh tế, bất bình đẳng thu nhập và biến đổi khí hậu. Tầm ảnh hưởng của nghiên cứu về kinh tế Trung Quốc còn được củng cố bởi sự có mặt của các học giả Trung Quốc trong các tổ chức và tạp chí quốc tế quan trọng, nơi họ đóng góp vào các cuộc thảo luận toàn cầu về chính sách kinh tế và phát triển.

Tuy nhiên, ngành giáo dục và khoa học chính trị có số lượt trích dẫn khiêm tốn hơn, đặc biệt là trên trường quốc tế. Các nhà nghiên cứu giáo dục Trung Quốc thường được trích dẫn trong nước nhưng ít được trích dẫn ở nước ngoài, cho thấy công trình của họ chưa thể hòa nhập nhiều vào các cuộc tranh luận học thuật toàn cầu. Tương tự, trong khoa học chính trị, mặc dù một số nghiên cứu về hệ thống chính trị Trung Quốc đã thu hút sự chú ý quốc tế, hầu hết các trích dẫn lại đến từ các học giả Trung Quốc khác hoặc các học giả châu Á, chứ không phải từ các nhà nghiên cứu phương Tây hoặc toàn cầu. Điều này cho thấy, dù số lượng bài viết tăng lên, tác động toàn cầu của nghiên cứu Trung Quốc trong giáo dục và khoa học chính trị vẫn còn hạn chế do quá tập trung vào các vấn đề trong nước.

Mạng lưới hợp tác và ảnh hưởng địa chính trị

Hợp tác quốc tế là một khía cạnh quan trọng khác của quá trình hội nhập. Việc hợp tác nghiên cứu giữa các học giả Trung Quốc và các học giả từ các quốc gia khác đã tăng lên đáng kể trong thập kỷ qua. Tuy nhiên, mức độ và bản chất của các mối hợp tác này rất khác nhau giữa các ngành.

Trong ngành kinh tế, các học giả Trung Quốc đã xây dựng được mạng lưới quốc tế rộng khắp, hợp tác với các học giả từ các nước châu Á khác, châu Âu và Hoa Kỳ. Những mối hợp tác này đã tạo ra nhiều bài báo đồng tác giả trên các tạp chí quốc tế hàng đầu và giúp nghiên cứu Trung Quốc được biết đến nhiều hơn trên toàn cầu.

Tuy nhiên, các tổ chức phương Tây thường đóng vai trò chủ đạo trong các mạng lưới hợp tác này. Điều này là do các trường đại học và tạp chí phương Tây từ lâu đã có vai trò lớn trong việc định hình các chương trình nghị sự và tiêu chuẩn nghiên cứu toàn cầu. Việc xuất bản bằng tiếng Anh ngày càng phổ biến và nguồn tài trợ nghiên cứu từ phương Tây cũng góp phần làm tăng vị thế của các học giả phương Tây trong các dự án hợp tác khoa học xã hội của Trung Quốc. Sự “Tây hóa” này trong nghiên cứu khoa học xã hội Trung Quốc đã làm dấy lên lo ngại rằng khoa học xã hội Trung Quốc sẽ bị ảnh hưởng quá nhiều bởi các truyền thống và phương pháp học thuật phương Tây. Điều này có thể dẫn đến việc mất đi những góc nhìn độc đáo của Trung Quốc và khiến các truyền thống, phương pháp học thuật phương Tây tiếp tục chiếm ưu thế. Tình hình này có thể khiến các học giả Trung Quốc không theo chuẩn mực phương Tây bị gạt ra ngoài lề, đặc biệt là trong các lĩnh vực như khoa học chính trị, nơi các nghiên cứu có tính phê phán hơn đối với các hệ tư tưởng phương Tây có thể khó được đăng trên các tạp chí quốc tế.

Một tín hiệu tích cực là các ngành khác, như giáo dục và khoa học chính trị, có xu hướng hợp tác nhiều hơn trong khu vực, đặc biệt là với các nước châu Á. Các học giả Trung Quốc trong các lĩnh vực này thường hợp tác với các nhà nghiên cứu từ các nước láng giềng có hệ thống giáo dục và chính trị tương tự, như Nhật Bản và Hàn Quốc. Điều này có thể giúp phát triển một nền khoa học xã hội châu Á độc đáo. Tuy nhiên, những mối hợp tác này, dù có giá trị, không mang lại mức độ tiếp xúc toàn cầu tương tự như trong ngành kinh tế, vốn tập trung nhiều hơn vào giới học thuật phương Tây.

“Quốc tế về hình thức, quốc gia về bản chất”

Một trong những phát hiện quan trọng của nghiên cứu này là sự khác biệt giữa hình thức và nội dung của nghiên cứu khoa học xã hội Trung Quốc. Nhiều học giả Trung Quốc đăng bài trên các tạp chí quốc tế uy tín và tuân theo các quy tắc học thuật toàn cầu về cách trích dẫn, cấu trúc bài viết và phương pháp nghiên cứu. Tuy nhiên, nội dung nghiên cứu của họ thường vẫn tập trung chủ yếu vào các vấn đề trong nước và bối cảnh địa phương. Hiện tượng “quốc tế về hình thức, quốc gia về bản chất” này cho thấy nỗ lực của Trung Quốc trong việc hiện đại hóa các tổ chức học thuật và tuân theo các tiêu chuẩn nghiên cứu toàn cầu, nhưng đồng thời vẫn ưu tiên các vấn đề trong nước theo định hướng của nhà nước.

Trong ngành kinh tế, hiện tượng này ít rõ rệt hơn. Ngược lại, ngành giáo dục và khoa học chính trị gắn bó chặt chẽ hơn với các ưu tiên quốc gia. Nghiên cứu của họ thường nhằm giải quyết các nhu cầu chính sách trong nước hoặc đóng góp vào việc tìm hiểu hệ thống chính trị độc đáo của Trung Quốc.

Cân bằng giữa tiêu chuẩn toàn cầu và ưu tiên địa phương

Quá trình quốc tế hóa của lĩnh vực khoa học xã hội Trung Quốc là một quá trình phức tạp và không ngừng thay đổi, chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố như xu hướng xuất bản, cách trích dẫn, mạng lưới hợp tác và ảnh hưởng địa chính trị. Những thách thức mà họ gặp phải phản ánh các vấn đề lớn hơn, chẳng hạn như sự thống trị của các mô hình nghiên cứu phương Tây, việc ưu tiên các chương trình nghị sự trong nước và phạm vi hợp tác quốc tế còn hạn chế.

Khi Trung Quốc tiếp tục khẳng định vị thế là một cường quốc nghiên cứu toàn cầu, khoa học xã hội của nước này phải tìm cách cân bằng một cách khéo léo. Họ cần phải phù hợp với các tiêu chuẩn học thuật toàn cầu nhưng vẫn giữ được những truyền thống trí tuệ độc đáo của mình và đóng góp vào các cuộc thảo luận học thuật toàn cầu. Điều này đòi hỏi phải đầu tư nhiều hơn vào việc thúc đẩy các mối hợp tác học thuật đa dạng và công bằng, tăng cường trao đổi trí tuệ với các quốc gia ngoài phương Tây và giải quyết các rào cản đang cản trở khoa học xã hội Trung Quốc được biết đến nhiều hơn trên thế giới.