Alejandra Gaitan Barrera và Govand Khalid Azeez
Alejandra Gaitan Barrera là Nhà quản lý chiến lược và chuyển đổi cấp cao tại Đại học Macquarie, Sydney, Australia. E-mail: alejandra.gaitanbarrera@mq.edu.au.
Govand Khalid Azeez là Nhà kinh tế học chính trị và Triết học gia, hiện là Giảng viên tại Trường Khoa học Xã hội Macquarie, Sydney, Australia. E-mail:
govand.azeez@mq.edu.au.
Các ý kiến được trình bày trong bài viết này chỉ là của các tác giả và không thể hiện quan điểm của trường đại học hoặc bất kỳ tổ chức nào mà họ liên kết.
Trí tuệ nhân tạo đang dần thay đổi nền giáo dục đại học ở Mỹ Latinh, với hai quốc gia là Chile và Mexico đang dẫn đầu trong việc thiết kế và triển khai AI. Bài viết này xem xét các sáng kiến AI tiên phong tại 2 trường đại học: Đại học Giáo hoàng Công giáo Chile và Viện Công nghệ và Giáo dục Đại học Monterrey. Kinh nghiệm của họ cung cấp những hiểu biết sâu sắc có giá trị cho việc tích hợp AI trong giáo dục đại học tại các quốc gia Nam bán cầu và cũng như những nền kinh tế mới nổi.
Trí tuệ nhân tạo (AI) đang thúc đẩy một sự chuyển đổi sâu sắc tại khu vực châu Mỹ Latinh, với đại diện là Chile và Mexico nổi lên như những quốc gia tiên phong chính trong việc tích hợp AI. Theo Chỉ số Trí tuệ nhân tạo Mỹ Latinh năm 2024, do Trung tâm Trí tuệ nhân tạo Quốc gia Chile và Ủy ban Kinh tế Mỹ Latinh và Caribe công bố, Chile dẫn đầu khu vực và Mexico đứng thứ sáu về triển khai AI.
Ở cấp độ giáo dục đại học, sự chuyển đổi công nghệ này mang đến những cơ hội chưa từng có để giải quyết các thách thức xã hội chính trị và sự bất bình đẳng kinh tế đã tồn tại lâu dài, bằng cách tăng cường khả năng tiếp cận giáo dục. Điều này đặc biệt quan trọng đối với Chile và Mexico, nơi tỷ lệ hoàn thành giáo dục đại học ở độ tuổi lao động (25 – 64 tuổi) vẫn còn khá thấp: 25% ở Chile và 21% ở Mexico. Trong khi thế hệ trẻ cho thấy tỷ lệ đang cải thiện (lần lượt là 33% và 28% đối với độ tuổi 25 – 34), cả hai quốc gia vẫn phải đối mặt với những khoảng cách đáng kể về giáo dục, thiếu hụt lực lượng lao động có kỹ năng, mặc dù kết quả đã được cải thiện hơn trước khá nhiều.
Tuy nhiên, những cơ hội này lại xuất hiện cùng với những thách thức về cấu trúc đáng kể. Với mức đầu tư cho nghiên cứu và phát triển chỉ ở mức 0,3% GDP ở cả hai quốc gia – thấp hơn khá nhiều so với mức trung bình 2,7% của OECD – các trường đại học ở Chile và Mexico phải đối mặt với những thiếu sót đáng kể về lịch sử và cấu trúc. Những thách thức này đặc biệt đáng lo ngại khi Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4IR) đang tăng tốc, mang đến sự chuyển đổi công nghệ chưa từng có thông qua AI, điện toán đám mây, robot và kết nối kỹ thuật số. Các hạn chế bao gồm thiếu đầu tư kéo dài vào cơ sở hạ tầng nghiên cứu, thiếu các chương trình nghị sự quốc gia về AI và hoạch định lực lượng lao động tương lai, khoảng cách ngày càng lớn với các nền kinh tế công nghiệp hóa khi tốc độ thay đổi công nghệ xã hội toàn cầu tăng tốc và khoảng cách kỹ năng đáng kể để điều hướng sự thay đổi mô hình.
Bất chấp những hạn chế về cấu trúc và thể chế, các trường đại học công lập và tư thục ở Chile và Mexico đã đưa ra những sáng kiến đầy tham vọng để thu hẹp khoảng cách công nghệ và kỹ thuật số nhằm chuẩn bị cho 4IR. Mục tiêu của họ là thúc đẩy sự đổi mới thông qua AI bằng cách ưu tiên một cách có hệ thống công nghệ trong sư phạm và nghiên cứu, thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược với các nhà lãnh đạo, xây dựng năng lực nội bộ để giải quyết các thách thức công nghệ mới nổi, nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động để tiến tới chuyển đổi số và cập nhật các chương trình giảng dạy để phù hợp với năng lực 4IR. Hai tổ chức hàng đầu cho những cách tiếp cận này là Đại học Giáo hoàng Công giáo Chile (PUC), một trường đại học tư thục và Viện Công nghệ và Giáo dục Đại học Monterrey, còn được gọi là Tecnológico de Monterrey hoặc Tec de Monterrey, một tổ chức tư thục ở Mexico.
Các sáng kiến và kết quả trong lĩnh vực AI gần đây
PUC đã khởi động sáng kiến về AI của mình, ConectIA, vào tháng 5 năm 2024, nhằm mục tiêu tích hợp AI toàn diện trên toàn trường vào năm 2026 thông qua quan hệ đối tác chiến lược với Microsoft. Sáng kiến này sử dụng các thuật toán học máy tiên tiến để triển khai hệ thống quan sát sinh viên 360 độ một cách chủ động, xác định một cách có hệ thống các yếu tố rủi ro trong học tập và cho phép can thiệp vào mục tiêu thông qua các dịch vụ hỗ trợ được cá nhân hóa. Song song với đó, PUC đã thành lập AcademiaIA, một nền tảng học tập và phát triển sáng tạo được thiết kế để nâng cao kỹ năng số và phát triển năng lực AI trên toàn bộ đội ngũ nhân viên của mình. Nền tảng này đã mang lại những kết quả đáng kể, bao gồm việc phát triển 190 khóa học chuyên ngành và các mô đun giáo dục, cùng với chứng chỉ vi mô AI trang bị cho nhân viên sự hiểu biết toàn diện về các nguyên tắc cơ bản của AI, các ứng dụng vào hoạt động kinh doanh, ý nghĩa đạo đức và khuôn khổ quản trị. Sáng kiến này giúp đảm bảo sự hợp tác bền vững, được thể hiện/đặc trưng bởi quyển sở hữu liên ngành vững chắc giữa các khoa, thư viện, văn phòng và các bộ phận khác trong trường đại học.
Kế hoạch Chiến lược của PUC (2020 – 2025) tích hợp chuyển đổi số với tác động xã hội như một phương tiện để thúc đẩy các khía cạnh xã hội địa phương trong 4IR. Thông qua Trung tâm Trí tuệ nhân tạo Quốc gia của Chile, PUC đã bắt đầu hợp tác với các cộng đồng bản địa Mapuche và Rapa Nui để cùng phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) nhằm khôi phục lịch sử, ngôn ngữ và kiến thức bản địa. Sáng kiến này được khởi động vào tháng 8 năm 2024 và mặc dù kết quả vẫn chưa được xác định, nhưng nó thể hiện mục tiêu của trường đại học là áp dụng AI để trao quyền cho xã hội và khuếch đại tiếng nói của người bản địa hay những người yếu thế. Điều này bao gồm việc hỗ trợ quyền tự quyết của người bản địa thông qua việc bảo tồn ngôn ngữ và phổ biến kiến thức. Sự hợp tác này đại diện cho một sự thay đổi mô hình quan trọng trong cách các tổ chức học thuật có thể tận dụng AI để bảo tồn văn hóa cũng như duy trì sự công bằng xã hội. Bằng cách ưu tiên các quan điểm và hệ thống kiến thức bản địa trong phát triển AI, sáng kiến này thúc đẩy sự đổi mới công nghệ, đồng thời thiết lập các khuôn khổ mới cho việc triển khai AI có đạo đức, do cộng đồng thúc đẩy ở Mỹ Latinh. Sự nhấn mạnh vào việc hợp tác phát triển với các cộng đồng bản địa tạo tiền lệ cho các sáng kiến công nghệ trong tương lai nhằm thu hẹp khoảng cách kỹ thuật số và thúc đẩy sự tôn trọng chủ quyền văn hóa.
Tec de Monterrey, trường được xếp hạng cao nhất trong khu vực Mỹ Latinh theo Bảng xếp hạng Thế giới QS năm 2025, đang thiết kế lại hơn 44 chương trình cấp bằng đại học để tích hợp AI vào năm 2026. Việc triển khai AI bao gồm việc nhúng vào các mô đun trong chiến lược và đổi mới sư phạm, nội dung học tập, trải nghiệm kỹ thuật số, đánh giá và phản hồi. Những sáng kiến công nghệ và sư phạm mới lạ như vậy góp một phần trong chiến lược rộng lớn hơn bao gồm 5 nội dung ưu tiên của trường: nâng cao quy trình dạy – học, phát triển lực lượng lao động và nhân viên thành thạo AI, tăng cường nghiên cứu và phát triển AI, thúc đẩy sử dụng AI có đạo đức và tối ưu hóa hoạt động thông qua các giải pháp AI. Với 31 cơ sở trên khắp 25 thành phố của Mexico, quy mô chương trình AI của Tec de Monterrey là vô song ở Mexico.
Là một phần của chiến lược công nghệ này, vào năm 2023, Tec de Monterrey đã trở thành trường đại học đầu tiên ở Mỹ Latinh phát triển và triển khai mô hình GenAI của riêng mình – TECgpt, cùng với TECbot đồng hành, được xây dựng bằng việc ứng dụng các kỹ thuật và cơ sở dữ liệu tiên tiến, quan hệ đối tác và dựa trên các nguồn dữ liệu đáng tin cậy của PUC. Hệ thống cá nhân hóa này phục vụ cho nhân viên, giảng viên và sinh viên, đồng thời hoạt động như một nguồn thông tin duy nhất cho tất cả các yêu cầu, là kết quả hữu hình nhất trong lộ trình chuyển đổi kỹ thuật số đầy tham vọng của Tec de Monterrey. Việc triển khai có tiềm năng giảm khối lượng công việc của các nhân viên trong mảng giáo dục bằng cách tự động hóa quy trình và các yêu cầu thông tin thường xuyên lặp đi lặp lại, đồng thời giải phóng thời gian cho giảng viên để tập trung vào việc giảng dạy và đổi mới.
Một sáng kiến khác là Futures Design Lab, một trung tâm liên ngành tận dụng AI và đổi mới công nghệ để giải quyết các thách thức xã hội phức tạp. Một trong những dự án của trung tâm này là giải quyết cuộc khủng hoảng nước nghiêm trọng của Mexico, tạo điều kiện thuận lợi cho việc đồng thiết kế các giải pháp với các cơ quan chính phủ và các đối tác trong ngành. Dự án tích hợp phân tích AI tiên tiến với học tập dựa trên kinh nghiệm thông qua hình đại diện do AI tạo ra, cho phép sinh viên mô phỏng các tình huống thực tế và phát triển các giải pháp thiết thực. Điều này chứng minh cách các trường đại học có thể nâng cao việc học tập của sinh viên, đồng thời giải quyết các vấn đề quốc gia cấp bách và thiết lập một mô hình có thể nhân rộng để hợp tác giữa trường đại học – doanh nghiệp – chính phủ trong việc giải quyết các thách thức cơ sở hạ tầng quan trọng.
Con đường phía trước
Các sáng kiến AI tại PUC và Tec de Monterrey cho thấy các cách tiếp cận tuy khác biệt nhưng lại bổ sung cho nhau đối với việc tích hợp công nghệ trong giáo dục đại học tại Mỹ Latinh. Mặc dù có những hạn chế về bối cảnh lịch sử và cấu trúc, đầu tư cho nghiên cứu và phát triển tối thiểu (0,3% GDP) và tỷ lệ hoàn thành giáo dục đại học ở mức thấp – các tổ chức này đã tiên phong trong các con đường triển khai AI của riêng mình. Điểm mạnh của PUC nằm ở mô hình liên ngành, tích hợp các sáng kiến AI trên khắp danh mục đầu tư đồng thời tận dụng công nghệ để bảo tồn kiến thức bản địa và trao quyền cho cộng đồng. Mặt khác, Tec de Monterrey thể hiện sự lãnh đạo đổi mới thông qua tự phát triển các giải pháp tiên phong như TECgpt và TECbot, đồng thời xuất sắc trong việc phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ toàn diện và thúc đẩy quan hệ đối tác với doanh nghiệp đem đến nhiều kết quả khả quan.
Mặc dù có những kết quả ban đầu tương đối thành công, nhưng vẫn còn những hạn chế về yếu tố lịch sử và kinh tế xã hội nghiêm trọng trong việc tích hợp công nghệ và AI ở Mỹ Latinh, cũng như phần còn lại của Nam bán cầu. Sự tích hợp AI thành công và có tác động đòi hỏi một cách tiếp cận tinh tế vượt ra ngoài các giải pháp công nghệ, bao gồm cam kết chính trị cụ thể, hỗ trợ kinh tế và xã hội, và sự ưu tiên của nhà nước, xã hội dân sự và thị trường. Đặc biệt trong giáo dục đại học, điều này đòi hỏi củng cố năng lực công nghệ xã hội của các tổ chức, đặt sự đổi mới AI trong bối cảnh thực tế lịch sử và văn hóa xã hội riêng biệt, phát triển các quan hệ đối tác liên ngành tận dụng các kỹ năng và lực lượng lao động quốc gia đồng thời giải quyết các ưu tiên trong việc phát triển khu vực. Khi việc áp dụng AI tại khu vực ngày càng gia tăng tốc độ, các sáng kiến sẽ cung cấp các khuôn khổ giá trị cho các tổ chức khác ở Nam bán cầu đang phải giải quyết các thách thức mang tính cấu trúc tương tự trong khi theo đuổi chuyển đổi số trong 4IR.