Fátima Suleman, Pedro Videira và Pedro Teixeira
Fátima Suleman là Giáo sư tại Instituto Universitário de Lisboa (ISCTE-IUL) và Phó Giám đốc tại DINÂMIA’CET (Trung tâm Nghiên cứu Thay đổi Kinh tế Xã hội và Lãnh thổ), Lisbon, Bồ Đào Nha. E-mail: fatima.suleman@iscte-iul.pt.
Pedro Videira là nhà nghiên cứu tại Instituto Universitário de Lisboa (ISCTE-IUL) và DINÂMIA’CET. E-mail: pedro.videira@iscte-iul.pt.
Pedro Teixeira là Giáo sư tại Khoa Kinh tế của Đại học Porto và Giám đốc CIPES (Trung tâm Nghiên cứu Chính sách Giáo dục Đại học), Porto, Bồ Đào Nha. E-mail: pedrotx@fep.up.pt.
Các bài viết trong phần này dựa trên cuốn sách mới xuất bản: “Giáo dục đại học đại chúng và thị trường lao động đang thay đổi cho sinh viên tốt nghiệp: Giữa khả năng làm việc và việc làm”, có thể được tìm thấy tại:
elgaronline.com/edcollbook/book/9781035307159/9781035307159.xml
Bất chấp những thách thức mới do hiện tượng đại chúng hóa gây ra, giáo dục đại học được kỳ vọng sẽ nâng cao khả năng việc làm của sinh viên tốt nghiệp và đảm bảo hành trình thành công của họ trong thị trường lao động. Điều này đặt ra những rủi ro đáng kể đối với chất lượng giáo dục đại học và việc thực hiện các nhiệm vụ to lớn hơn. Cần một góc nhìn sâu sắc hơn để hiểu vai trò của giáo dục đại học và vai trò hỗ trợ của các bên liên quan khác trong việc đảm bảo tiếp cận giáo dục và kỹ năng, cũng như kết quả trên thị trường lao động của sinh viên tốt nghiệp.
Giáo dục đại học đã trải qua những thay đổi đa chiều trong những thập kỷ gần đây và đang chịu áp lực không chỉ trong việc cung cấp cho sinh viên tốt nghiệp các kỹ năng phù hợp với các yêu cầu của nền kinh tế và thị trường lao động, mà còn phải tích cực đóng góp vào sự phát triển kinh tế và xã hội. Áp lực này đặc biệt đến từ sự mở rộng đáng kể của giáo dục đại học trên toàn thế giới, và lập luận cơ bản rằng một lực lượng lao động có kỹ năng là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cả về năng suất và thu nhập ở cấp độ cá nhân, cũng như khả năng phục hồi và thích nghi với những thay đổi kinh tế và công nghệ ở cấp độ quốc gia. Nguồn cung ngày càng tăng của lực lượng lao động tay nghề cao cho thấy giáo dục đại học là câu trả lời cho các quan điểm kinh tế và xã hội liên quan đến thuyết vốn con người cũng như bằng chứng thực nghiệm tích lũy về lợi ích cá nhân và xã hội của giáo dục đại học. Tuy nhiên, điều này đã đặt ra một loạt câu hỏi liên quan đến trách nhiệm của giáo dục đại học đối với số phận của sinh viên tốt nghiệp trên thị trường lao động.
Đã đến lúc cần thảo luận về ranh giới giữa những gì chúng ta có thể mong đợi từ giáo dục đại học và những gì vượt ra ngoài trách nhiệm của nó. Cần một góc nhìn sâu sắc hơn để hiểu vai trò của giáo dục đại học trong việc đảm bảo tiếp cận giáo dục và kỹ năng, cũng như trong kết quả thị trường lao động của sinh viên tốt nghiệp.
Sự đa dạng và phân đoạn trong thị trường lao động
Sự mở rộng của giáo dục đại học được kỳ vọng sẽ cung cấp các chương trình đa dạng hơn để đáp ứng số sinh viên ngày càng đa dạng. Sự cung cấp đa dạng này được coi là cần thiết để đáp ứng nhu cầu của cái gọi là nền kinh tế tri thức thông qua các hồ sơ đào tạo phức tạp và đa dạng hơn. Tuy nhiên, sự phân hóa này đặt ra những vấn đề quan trọng vì nó có thể được chuyển đổi thành các mối quan hệ thứ bậc hoặc phân tầng giữa các loại hình giáo dục đại học khác nhau, ảnh hưởng đến lợi ích và cơ hội gắn liền với một tấm bằng. Các xu hướng gần đây đã cho thấy sự xuất hiện của các hình thức phân tầng khác nhau (loại hình cơ sở hoặc bằng cấp, lĩnh vực học tập, danh tiếng, v.v…) có thể ảnh hưởng khác biệt đến các con đường học tập đại học của sinh viên và sau đó là trên thị trường lao động.
Do đó, các vấn đề cố hữu trong quá trình chuyển tiếp của sinh viên tốt nghiệp vào thị trường lao động đặt ra những câu hỏi quan trọng liên quan đến bất bình đẳng xã hội. Có sự cạnh tranh ngày càng gia tăng giữa những người nộp đơn vào các cơ sở và chương trình uy tín, nơi mang lại cho sinh viên tốt nghiệp các tín hiệu giá trị cao giúp họ có được công việc tốt (trong khi những người học ở nơi khác phải dựa vào chứng chỉ bằng cấp của họ như một “công cụ phòng vệ” để tránh bị loại khỏi thị trường lao động). Dù giáo dục đại học phần lớn đã thành công trong việc tạo ra nhiều cơ hội hơn cho các nhóm xã hội khó khăn, nhưng hầu như không thể phá vỡ những bất bình đẳng xã hội đã ăn sâu bám rễ. Nghiên cứu gần đây cho thấy mối liên hệ giữa giáo dục đại học và thị trường lao động tay nghề cao, mặc dù có liên quan và dai dẳng, đã trở nên phức tạp hơn với sự phân mảnh và bất bình đẳng gia tăng giữa các sinh viên tốt nghiệp. Cuối cùng, sự mở rộng và phân hóa thường làm tăng sự phân tầng trong giáo dục đại học, điều này lại làm trầm trọng thêm sự phân đoạn thị trường lao động đối với sinh viên tốt nghiệp.
Phù hợp giữa kỹ năng được đào tạo và kỹ năng yêu cầu
Sự nhấn mạnh vào việc mở rộng giáo dục đại học như một động lực hướng tới lực lượng lao động có trình độ cao hơn và năng suất hơn ngày càng tập trung vào việc phù hợp giữa trình độ và kỹ năng được đào tạo với những kỹ năng mà thị trường lao động yêu cầu, cũng như mức độ tương thích giữa lĩnh vực giáo dục đại học và thị trường lao động. Điều này đặc biệt đúng ở các quốc gia nơi nguồn cung sinh viên tốt nghiệp tăng nhanh dẫn đến tình trạng thất nghiệp, thiếu việc làm và bất ổn việc làm. Sự nhấn mạnh này cũng đã thu hút sự chú ý ngày càng tăng đến các vấn đề về thiếu và thừa trình độ, cũng như tác động của chúng đối với thu nhập và các kết quả khác trên thị trường lao động. Những vấn đề này đã gia tăng áp lực lên các cơ sở giáo dục đại học, khi kết quả thị trường lao động của sinh viên tốt nghiệp trở thành một phần trong hệ thống đảm bảo và đánh giá chất lượng bên ngoài và nội bộ của họ, đồng thời thường liên quan đến nguồn tài trợ.
Mặc dù thị trường lao động đang thích nghi với sự thay đổi trong cơ cấu lực lượng lao động, việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo việc làm có trình độ vẫn là một nhiệm vụ phức tạp. Trong khi chính phủ có thể tạo cơ hội giáo dục cho các nhóm xã hội rộng lớn hơn, thì việc tạo cơ hội việc làm lại khó khăn hơn và vượt xa phạm vi can thiệp của giáo dục đại học trong xã hội.
Giáo dục đại học trong bối cảnh thay đổi của thị trường lao động
Bằng chứng từ các quốc gia ở các giai đoạn khác nhau của quá trình đại chúng hóa và hiệu quả kinh tế cho thấy rằng bản thân giáo dục đại học không thể giải quyết các vấn đề kinh tế và xã hội mang tính cấu trúc (ví dụ như quy định thị trường lao động, phân tầng xã hội) vốn là điều làm suy giảm hoặc giảm lợi ích của giáo dục đại học đối với một số nhóm cá nhân và xã hội. Tuy nhiên, có sự khác biệt đáng kể ở cấp độ quốc gia và khu vực trong việc đáp ứng những áp lực và nhu cầu chung này. Do đó, điều quan trọng là phải xem xét tác động của hiện tượng đại chúng hóa giáo dục đại học đối với thị trường lao động của sinh viên tốt nghiệp từ góc độ so sánh quốc tế. Cách tiếp cận so sánh này sẽ cải thiện sự hiểu biết về cách thức; lý do tại sao kết quả thị trường lao động của sinh viên tốt nghiệp lại khác nhau giữa các quốc gia, trong từng quốc gia; và chúng ta có thể học được gì từ các trải nghiệm khác nhau nhằm đảm bảo rằng những người lao động có trình độ cao, đặc biệt là thanh niên, có thể tìm được công việc xứng đáng.
Các bài viết trong phần Đại học đại chúng và thị trường lao động của số này nhấn mạnh các yếu tố ảnh hưởng đến việc làm của sinh viên tốt nghiệp và cung cấp sự hiểu biết sâu sắc về những thách thức mà giáo dục đại học trên toàn thế giới đang phải đối mặt trong việc giải quyết các phức tạp của vấn đề việc làm.
Kết luận
Bốn điểm nổi bật từ các bài viết trong phần này:
Thứ nhất, việc yêu cầu giáo dục đại học chịu trách nhiệm cho các vấn đề phức tạp nảy sinh trong thị trường lao động của sinh viên tốt nghiệp làm hạn chế khả năng của các cơ sở giáo dục đại học trong việc thực hiện các nhiệm vụ to lớn và đa dạng của mình. Do đó, các nhà hoạch định chính sách cần suy nghĩ lại áp lực mà họ đặt lên giáo dục đại học để cung cấp những ứng viên sẵn sàng làm việc, thay vào đó cần áp dụng một quan điểm lớn hơn và dài hạn về chất lượng và sự phù hợp của hệ thống giáo dục đại học.
Thứ hai, những thay đổi công nghệ và sản xuất đang diễn ra sẽ có tác động mà phần lớn chưa được biết rõ đến sinh viên tốt nghiệp (và các nhóm sinh viên tốt nghiệp), và giáo dục đại học cần tiếp cận vấn đề này theo cách không chỉ phản ứng trước nhu cầu của thị trường lao động, đặc biệt là những nhu cầu ngắn hạn. Mặc dù các nghiên cứu hiện tại vẫn chưa đưa ra câu trả lời chắc chắn về chủ đề này, rõ ràng là cần phải trang bị cho sinh viên tốt nghiệp cả chuyên môn khoa học và kỹ năng tổng quát để đối mặt với một tương lai không chắc chắn. Sự kết hợp đầy đủ giữa kiến thức và kỹ năng sẽ giúp họ dễ dàng tiếp thu kiến thức và năng lực mới, thích nghi với nơi làm việc mới, giải quyết vấn đề và đổi mới giải pháp.
Thứ ba, các nhà hoạch định chính sách nên phát triển các chính sách hỗ trợ sự chuyển tiếp của sinh viên tốt nghiệp vào thị trường lao động thông qua các phản ứng theo chu kỳ và cải cách cơ cấu nhằm giảm thiểu tác động của suy thoái kinh tế và giảm tình trạng sinh viên tốt nghiệp bị mắc kẹt trong các công việc chất lượng thấp, bảo vệ họ khỏi vòng luẩn quẩn của công việc bấp bênh và các giai đoạn thất nghiệp.
Cuối cùng, chúng ta cần vượt qua các tuyên bố chung về sự liên kết giữa giáo dục đại học và thị trường lao động. Cần có thêm các nghiên cứu so sánh để hiểu sâu hơn về thị trường lao động của sinh viên tốt nghiệp ở các quốc gia và khu vực khác nhau, cũng như các giải pháp đang được triển khai nhằm cải thiện chất lượng kết quả việc làm của sinh viên tốt nghiệp trong nhiều bối cảnh chính trị, kinh tế và xã hội.