Anne C. Campbell, Qamile Sinanaj Rexhaj và Ola Pozor
Anne C. Campbell là Phó Giáo sư tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury, Monterey, California, Hoa Kỳ. Email: Anne.C.Campbell@gmail.com.
Qamile Sinanaj Rexhaj làm việc tại Bộ Giáo dục, Khoa học, Công nghệ và Đổi mới, Pristina, Kosovo. Email: qamile.sinanaj@rks-gov.net.
Ola Pozor là Trợ giảng tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury. Email: opozor@middlebury.edu.
Kosovo là quốc gia trẻ nhất ở châu Âu. Bài viết này vạch ra quỹ đạo của giáo dục đại học ở Kosovo qua lăng kính quốc tế hóa. Bài viết tập trung vào những cách thức mà quốc tế hóa giáo dục đại học được sử dụng như một công cụ để xây dựng quốc gia, phát triển và được quốc tế công nhận, làm nổi bật cả các sáng kiến trong nước và ảnh hưởng của các nhà tài trợ nước ngoài, cũng như những thách thức đang diễn ra mà quốc gia non trẻ này đang phải đối mặt.
Tổng thống đầu tiên của Kosovo, Tiến sĩ Ibrahim Rugova, được đào tạo tại Đại học Prishtina và Đại học Paris trước khi trở lại để dẫn dắt nỗ lực giành độc lập của Kosovo. Nhờ vào tấm gương của ông, quốc tế hóa giáo dục đại học đã trở thành một yếu tố trung tâm trong các nỗ lực xây dựng quốc gia của Kosovo kể từ năm 2008 và tiếp tục ảnh hưởng đến bản sắc quốc gia cũng như nỗ lực tìm kiếm sự công nhận quốc tế của đất nước này cho đến nay. Cùng với các quốc gia khác ở vùng Tây Balkan, như Bosnia và Herzegovina hay Bắc Macedonia, Kosovo đang sử dụng các chiến lược quốc tế hóa và cải cách giáo dục đại học để phát triển đất nước và tham gia vào các dự án quốc tế tập trung vào phát triển quốc gia.
Tuy nhiên, quốc tế hóa cũng phải đối mặt với những thách thức đáng kể ở Kosovo. Trong số đó, chủ yếu là Kosovo còn non trẻ (nước này tuyên bố độc lập khỏi Serbia vào năm 2008). Nền độc lập của nước này được ít nhất 100 quốc gia khác công nhận, nhưng nó không phải là thành viên của Liên Hợp Quốc hoặc Liên minh châu Âu, vì một số thành viên của các tổ chức này không công nhận nền độc lập của Kosovo.
Bối cảnh giáo dục đại học Kosovo
Trường đại học chính ở Kosovo ngày nay là Đại học Prishtina, ban đầu là một chi nhánh của Đại học Belgrade. Trong những năm trước chiến tranh 1998 – 1999, Chính phủ Nam Tư đã đóng cửa các trường học nói tiếng Albania ở Kosovo. Một hệ thống giáo dục và kinh tế kép xuất hiện, với việc giáo dục đại học dành cho sắc tộc Albania chuyển sang các “nhà riêng”.
Sau khi chiến tranh kết thúc vào năm 1999, tất cả các nỗ lực của chính phủ đều do Phái bộ Liên hợp quốc tại Kosovo (United Nations Mission in Kosovo – UNMIK) quản lý. Với cơ hội cải cách giáo dục đại học trên tư cách là một nhà nước mới, Kosovo, giống như các quốc gia hậu Nam Tư khác, đã tìm kiếm các ví dụ bên ngoài để định hướng cho cuộc cải cách. Kosovo đã áp dụng Quy trình Bologna vào năm 2001, mặc dù việc áp dụng chính thức của nước này đã bị tạm dừng. Tuy nhiên, Luật Giáo dục Đại học năm 2011 của nước Cộng hòa Kosovo đã kết hợp quốc tế hóa bằng cách thúc đẩy chuyển dịch của sinh viên và nhân viên và thúc đẩy việc giảng dạy bằng tiếng Anh.
Kosovo hiện có bảy trường đại học công lập, một trường cao đẳng công lập và 10 trường đại học tư thục. Theo Cơ quan Thống kê Kosovo, năm 2022, có 71.948 sinh viên theo học đại học. Trong chiến lược giáo dục giai đoạn 2022 – 2026, giáo dục đại học đóng vai trò là một thành phần quan trọng, với trọng tâm là nâng cao chất lượng, tính toàn vẹn và khả năng cạnh tranh. Hơn nữa, chính sách tự do hóa thị thực EU vào tháng 01 năm 2024 đã cho phép các học giả và sinh viên đi du lịch đến Liên minh châu Âu mà không cần thị thực, loại bỏ gánh nặng hành chính khó khăn cho người Kosovo muốn tiếp cận giáo dục quốc tế.
Đóng góp của quốc tế hóa vào xây dựng quốc gia
Ở Kosovo, tương tự như phần còn lại của Tây Balkan, quốc tế hóa và cải cách giáo dục đại học cho việc xây dựng quốc gia bao gồm các quan hệ đối tác quốc tế, kế hoạch di chuyển học thuật và quy trình cải cách do Liên minh châu Âu tạo điều kiện.
Kosovo đã hợp tác với các chính phủ nước ngoài trong một số dự án nâng cao năng lực giáo dục đại học. Ví dụ, chương trình Giáo dục Đại học, Nghiên cứu và Khoa học Ứng dụng (Higher Education, Research and Applied Science – HERAS+) do Chính phủ Áo tài trợ tập trung vào cải cách, lập kế hoạch và khuyến khích giáo dục đại học, cũng như thu thập dữ liệu. Dự án thứ hai, do Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (United States Agency for International Development – USAID) tài trợ, nhằm mục đích xây dựng mối quan hệ giữa trường đại học và khu vực tư nhân để hài hòa nhu cầu của giáo dục đại học và ngành. Những cơ hội này giúp các học giả từ Kosovo hình thành quan hệ đối tác quốc tế, phát triển năng lực nghiên cứu, thăm các quốc gia khác và đưa các đồng nghiệp từ Liên minh châu Âu đến Kosovo. Kết quả là, số lượng dự án nghiên cứu do EU tài trợ ở Kosovo đã tăng từ 30 lên 150 trong vài năm qua. Điều này đã thúc đẩy sự công nhận của nhiều học giả trên trường quốc tế.
Kể từ năm 2001, quốc hội Kosovo đã phê chuẩn và đồng tài trợ cho một số chương trình di chuyển học thuật, với kỳ vọng rằng giảng viên và sinh viên sẽ mang về kiến thức và kỹ năng mới để xây dựng năng lực cho các tổ chức. Đối với một quốc gia nhỏ, quy mô này là rất lớn. Ví dụ, 5.012 người Kosovo đã tham gia trao đổi Erasmus+ trong giai đoạn 2015 – 2022. Hơn nữa, Chính phủ Kosovo cũng đang tài trợ cho các chương trình trao đổi này, cung cấp 50% kinh phí đồng tài trợ cho Chương trình Fulbright. Chính quyền cũng đã đồng tài trợ cho 409 suất học bổng “Young Cell Scheme” dành cho những người Kosovo trẻ tuổi đi du học ở Liên minh châu Âu, với kỳ vọng rằng những người nhận học bổng này sẽ làm việc trong ngành dân chính Kosovo trong 3 năm sau khi trở về.
Hơn nữa, những nỗ lực trong giáo dục đại học đang kết hợp các nỗ lực được quốc tế công nhận để xây dựng hòa bình. Ví dụ, các chương trình trường hè phổ biến của Kosovo, được cung cấp tại Đại học Prishtina, Đại học Prizren, Viện Công nghệ Rochester – Kosovo (RIT-K) và Trung tâm Ngoại giao Kosovo, mang sinh viên quốc tế đến Kosovo để nhận tín chỉ chuyển đổi cho các trường đại học quê hương của họ. Một quan hệ đối tác mới giữa các học giả tại khoa Triết học của Đại học Prishtina và khoa Khoa học chính trị của Đại học Belgrade ở Serbia đang hỗ trợ nghiên cứu cá nhân về sự tham gia của xã hội dân sự.
Rào cản và thách thức đối với quốc tế hóa
Bất chấp những nỗ lực thành công này, một số rào cản vẫn còn tồn tại đáng kể.
Do không được công nhận rộng rãi, Kosovo đã bị loại khỏi các kho dữ liệu quốc tế quan trọng, khiến việc tham gia vào công việc chính sách giáo dục quốc tế gặp khó khăn, chẳng hạn như so sánh dữ liệu với các nước láng giềng, xuất hiện trong bảng xếp hạng quốc tế hoặc các bài đánh giá chuẩn. Khác biệt với các quốc gia Tây Balkan khác, việc bị bỏ qua khỏi các bộ dữ liệu quốc tế (ví dụ Kosovo không được liệt kê trong SCOPUS) đã hạn chế năng lực của không chỉ các nhà hoạch định chính sách mà còn cả các nhà hoạch định giáo dục và các nhà nghiên cứu. Nó cũng ảnh hưởng đến bảng xếp hạng đại học. Khi các học giả nỗ lực gửi nhiều công trình để công bố, danh tiếng các trường đại học nơi họ làm việc không được công nhận.
Một thách thức khác là nhiều chương trình cấp bằng ở Kosovo được giảng dạy bằng tiếng Albania, khiến việc tiếp nhận sinh viên quốc tế từ bên ngoài khu vực gặp khó khăn (hầu hết sinh viên quốc tế ở Kosovo đến từ Albania hoặc các khu vực nói tiếng Albania của các nước láng giềng). Tuy nhiên, Kosovo cũng đang tăng cường các chương trình giảng dạy bằng tiếng Anh. Ví dụ, theo Bộ Giáo dục, Khoa học, Công nghệ và Đổi mới, số lượng bằng cấp được giảng dạy bằng tiếng Anh tại Đại học Prishtina đã vượt qua mục tiêu chiến lược của Kosovo cho năm 2030. Các chương trình và bằng cấp được công nhận bằng tiếng Anh cũng được giảng dạy tại RIT-K và Trường Cao đẳng Kinh doanh Quốc tế Mitrovica (IBCM).
Do căng thẳng kéo dài ở phía bắc Kosovo, các trường đại học sử dụng tiếng Serbia không tham gia đầy đủ vào các chương trình của Chính phủ Kosovo và không tuân thủ đầy đủ luật pháp địa phương, bao gồm cả việc tham gia giám sát và báo cáo. Thách thức này cản trở việc lập kế hoạch và phát triển quan hệ đối tác trên toàn quốc. Nó cũng phản ánh những căng thẳng còn sót lại sau chiến tranh dường như ảnh hưởng đến quan điểm của sinh viên quốc tế về Kosovo như một quốc gia điểm đến. Những thách thức tương tự sau xung đột được coi là hạn chế đối với các trường đại học Bosnia và Bắc Macedonia.
Cuối cùng, theo Báo cáo năm 2020 về Tình trạng Giáo dục đại học ở Kosovo, đại dịch COVID-19 và những thay đổi của thị trường lao động trong 20 năm qua đã đặt ra nhiều thách thức hơn cho hệ thống giáo dục đại học của Kosovo. Trong khi nhiều cơ sở giáo dục đại học ở Tây Balkan gặp khó khăn trong việc điều chỉnh chương trình giảng dạy cho phù hợp với nhu cầu của thị trường lao động, thì các trường đại học Kosovo phải đối mặt một trong những khoảng cách lớn nhất, với tỷ lệ hoàn thành bằng cấp thấp hơn và số lượng trường đại học được công nhận giảm, theo Tiêu chuẩn và Nguyên tắc của châu Âu (European Standards and Guidelines – ESG). Các trường đại học ở Kosovo tiếp tục nỗ lực cải cách chương trình giảng dạy, tuyển dụng và giữ chân sinh viên, đồng thời cải thiện tỷ lệ tốt nghiệp.
Giáo dục đại học cho xây dựng quốc gia
Giáo dục đại học là một công cụ thiết yếu cho tương lai của đất nước “non trẻ” này, nơi có dân số rất trẻ với độ tuổi trung bình khoảng 30. Giống như hầu hết các quốc gia Tây Balkan khác, Kosovo đang nỗ lực gia nhập Liên minh châu Âu và đã xác định giáo dục đại học là một yếu tố quan trọng để xây dựng các kỹ năng chính trong công nghệ, nông nghiệp, hành chính và môi trường cần thiết để hỗ trợ phát triển năng lực quốc gia.