Dendev Badarch và Badarch Munkhbold
Dendev Badarch là Giáo sư tại Đại học Khoa học và Công nghệ Mông Cổ, Ulaanbaatar, Mông Cổ. Email: badarch88@yahoo.com.
Badarch Munkhbold là Giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Webster ở Tashkent, Uzbekistan. Email: mbadarch93@gmail.com.
Bài viết này cung cấp một cái nhìn tổng quan về lĩnh vực giáo dục đại học Mông Cổ và trình bày những thách thức mà nó đang phải đối mặt. Sau đó, bài viết đi sâu vào một số cơ hội cho phép lĩnh vực này vượt qua những thách thức, với điều kiện chúng được quản lý đúng cách.
Lĩnh vực giáo dục đại học Mông Cổ, với lịch sử chỉ 80 năm, đã trải qua một số giai đoạn khác biệt. Nó bắt đầu vào năm 1942 với việc thành lập trường đại học đầu tiên, được mô phỏng theo hệ thống giáo dục của Liên Xô. Trong vài thập kỷ tiếp theo, các cơ sở chuyên ngành đã tách ra từ Đại học Quốc gia, tạo ra một hệ thống giáo dục đại học chuyên môn hóa cao ở Mông Cổ. Tuy nhiên, khi mô hình chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô bắt đầu tan rã vào những năm 1980, hệ thống này gần như sụp đổ.
Trong quá trình chuyển đổi của Mông Cổ từ nền kinh tế kế hoạch sang nền kinh tế thị trường mở, lĩnh vực giáo dục đại học đã trải qua sự mở rộng và tự do hóa đáng kể. Những nỗ lực đã được thực hiện để giới thiệu các hệ thống quốc tế thực tiễn, được hỗ trợ bởi các quốc gia như Hoa Kỳ, Đức và Nhật Bản. Những thay đổi này đã dẫn đến việc áp dụng chương trình giảng dạy dựa trên tín chỉ, thiết lập cơ chế kiểm định và chuyển đổi cơ cấu quản lý.
Từ năm 2002 đến năm 2022, nhiều chuyên gia được đào tạo ở nước ngoài bắt đầu làm việc trong các tổ chức công, xuất bản các nghiên cứu trên phạm vi quốc tế. Trong giai đoạn này, sự can thiệp của chính phủ vào quản lý giáo dục đại học ngày càng tăng, hạn chế sự độc lập của các cơ sở giáo dục. Ngay cả những sửa đổi của luật giáo dục đại học cũng không thể giải quyết được những vấn đề này, và các cuộc thảo luận về việc thành lập một trường đại học nghiên cứu đã không mang lại kết quả đáng kể. Năm 2023, một bộ luật giáo dục mới đã được ban hành, tạo ra một khuôn khổ pháp lý để chuyển đổi lĩnh vực giáo dục đại học. Những luật này đã tăng cường sự độc lập của các trường đại học, đặc biệt là thông qua việc bổ nhiệm hiệu trưởng đại học bởi một hội đồng quản trị độc lập.
Theo Bộ Giáo dục, có 145.267 sinh viên tại 69 cơ sở giáo dục đại học trong năm học 2022 – 2023. Đáng chú ý, chỉ có 58.828 sinh viên (40,5%) theo học tại 50 cơ sở tư thục, chiếm 72,5% tổng số cơ sở giáo dục đại học, điều này cho thấy số lượng lớn các cơ sở tư thục nhỏ. Phần lớn sinh viên (77,4%) đang theo học bằng cử nhân, 17,6% theo học chương trình thạc sĩ và 3,1% tham gia nghiên cứu tiến sĩ.
Những thách thức
Mặc dù có những nỗ lực đáng kể và nguồn tài trợ từ các tổ chức nước ngoài để củng cố hệ thống giáo dục đại học Mông Cổ và giới thiệu các thông lệ tốt nhất, cũng như sự trở lại của nhiều chuyên gia có trình độ cao được đào tạo ở nước ngoài trong 30 năm qua, nhưng chất lượng giáo dục đại học ở Mông Cổ vẫn chưa được cải thiện đáng kể do một số vấn đề quan trọng sau.
- Tính phù hợp
Sự không phù hợp giữa kiến thức, kỹ năng và năng lực của sinh viên với nhu cầu của thị trường lao động là một vấn đề luôn ám ảnh Mông Cổ. Các trường đại học Mông Cổ mong muốn trở thành các tổ chức khu vực và toàn cầu nhưng lại thiếu năng lực để phát triển nguồn nhân lực phù hợp cho thị trường trong nước. Ví dụ, mặc dù Chính phủ ước tính rằng 37.000 kỹ sư và kỹ thuật viên là cần thiết cho các dự án phát triển sắp tới, nhưng chỉ có 12,5% sinh viên tham gia đào tạo kỹ thuật. Việc 28,2% sinh viên theo học các ngành như kinh doanh, quản lý và luật làm dấy lên lo ngại về tính phù hợp của hệ thống giáo dục. Một vấn đề khác mà hệ thống giáo dục đại học phải đối mặt là việc thiếu một khuôn khổ trường sau đại học mạnh mẽ dẫn đến việc đào tạo ra những chuyên gia không đủ tiêu chuẩn, những người chỉ coi bằng cấp sau đại học như một phương tiện để thăng tiến nghề nghiệp.
- Tuyển sinh
Tỷ lệ nhập học gộp (The gross enrollment ratio – GER) của Mông Cổ là hơn 70%, rất cao so với nhiều quốc gia khác. Tuy nhiên, việc số lượng học sinh tốt nghiệp trung học dự kiến tăng gấp 2,5 lần từ năm 2025 đến năm 2026 sẽ tạo ra áp lực đáng kể cho các cơ sở giáo dục đại học. Ngoài ra, để duy trì khả năng cạnh tranh với các cơ sở giáo dục đại học quốc tế, các trường đại học Mông Cổ sẽ cần phải đầu tư đáng kể vào chất lượng giáo dục và môi trường học tập. Vấn đề càng trở nên trầm trọng hơn bởi thực tế là Nhật Bản, Hàn Quốc và một số quốc gia khác đã bắt đầu cung cấp học bổng cho những sinh viên Mông Cổ tài năng để chống lại sự sụt giảm trong tuyển sinh của họ.
- Can thiệp chính trị
Mặc dù luật giáo dục mới tăng quyền tự chủ cho hội đồng quản trị của các cơ sở giáo dục đại học, nhưng sự can thiệp chính trị vẫn còn khá phổ biến, đặc biệt là trong việc bổ nhiệm hiệu trưởng. Hơn nữa, đã có những trường hợp công đoàn giảng viên và sinh viên bị lợi dụng cho mục đích chính trị.
- Giảng viên
Câu nói “Không phải bạn biết gì mà là bạn biết ai” ngày càng trở nên phù hợp tại các cơ sở giáo dục đại học công lập. Chủ nghĩa gia đình trị và bè phái đã ăn sâu vào quy trình tuyển dụng giảng viên. Kết quả là, có những trở ngại đáng kể đối với việc tuyển dụng các nhà nghiên cứu trẻ, tài năng.
- Quản lý và lãnh đạo
Sự can thiệp của Chính phủ vào việc tuyển dụng lãnh đạo trường đại học ngăn cản một quy trình tuyển dụng minh bạch. Hơn nữa, việc không thể thiết lập những người tiên phong trong số các nhà quản lý đại học đã tước đi hệ thống những cá nhân có khả năng quản lý sự phát triển của trường. Vấn đề càng trở nên trầm trọng hơn bởi việc thiếu một hệ thống đào tạo mạnh mẽ cho các nhà quản lý và thực tế là nhiều người trong số họ có trình độ ngoại ngữ hạn chế. Điều này dẫn đến sự trì trệ của nghiên cứu, đổi mới và lãnh đạo, với việc các nhà quản trị chỉ đơn giản là trở thành những người quản lý hàng ngày.
- Nghiên cứu và đổi mới
Do khoa học và giáo dục đại học phát triển riêng biệt ở Mông Cổ theo mô hình Liên Xô, quan điểm lỗi thời cho rằng trường đại học chỉ đơn giản là cơ sở giáo dục vẫn tồn tại cho đến ngày nay. Có một số thay đổi trong thái độ này khi các nhà nghiên cứu của Đại học Quốc gia Mông Cổ (NUM), Đại học Khoa học và Công nghệ Mông Cổ (MUST), Đại học Khoa học Y tế Quốc gia Mông Cổ (MNUMS), Đại học Khoa học Đời sống Mông Cổ (MULS) và Đại học Sư phạm Nhà nước Mông Cổ (MSUE) chiếm 65% số bài báo được xuất bản quốc tế trong những năm gần đây, trong khi 35% bài báo còn lại được sản xuất bởi Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia. Hơn nữa, 76% nhà nghiên cứu được liên kết với một trong năm trường. Mặc dù thực tế là những trường đại học đó cũng đã thực hiện các sáng kiến thành lập các phòng thí nghiệm hiện đại với sự hỗ trợ quốc tế, nhưng sự hỗ trợ của Chính phủ cho những sáng kiến đó vẫn còn hạn chế.
- Tài chính
Gần 90% ngân sách hàng năm của các cơ sở giáo dục đại học công lập đến từ học phí. Trong khi luật mới về giáo dục đề xuất rằng chi phí cố định của các trường đại học công lập đến từ ngân sách Chính phủ, nhưng việc thực hiện vẫn còn chưa chắc chắn. Có rất ít cơ hội tài trợ nghiên cứu được cung cấp thông qua quan hệ đối tác với ngành và cơ sở hạ tầng nghiên cứu của các trường đại học không được ngành sử dụng đầy đủ.
Cơ hội
Mặc dù có những thách thức đối với hệ thống giáo dục đại học của Mông Cổ, nhưng vẫn có những cơ hội đầy hứa hẹn để vượt qua và thúc đẩy sự chuyển đổi mô hình trong giáo dục đại học và nghiên cứu.
- Môi trường pháp lý
Luật giáo dục mới coi tất cả các giai đoạn của giáo dục là một hệ thống liên kết, mở ra cơ hội về quản trị và các lĩnh vực khác của ngành. Bằng cách tận dụng điều này, các trường đại học có thể đạt được sự độc lập lớn hơn, tăng cường tự do học thuật, đa dạng hóa dòng thu nhập và tăng sản lượng nghiên cứu. Hơn nữa, Tầm nhìn 2050 – chính sách phát triển dài hạn của Mông Cổ, định nghĩa lại tầm nhìn và sứ mệnh của giáo dục đại học, trao quyền cho các trường đại học theo đuổi các kế hoạch phát triển chiến lược cập nhật.
- Hợp tác
Sáu trường đại học công lập đã ký kết thỏa thuận để hài hòa các hoạt động của họ vào năm 2021 với các mục tiêu củng cố năng lực của các nhà nghiên cứu, tăng cường nghiên cứu và phát triển liên ngành và hỗ trợ di động sinh viên. Việc củng cố sự sắp xếp này thông qua một quan hệ đối tác chiến lược sẽ tạo ra một cơ hội phát triển đáng kể.
- Chuyển đổi kỹ thuật số
Đại dịch COVID-19 toàn cầu đã cung cấp một động lực đáng kể cho sự chuyển đổi kỹ thuật số của ngành giáo dục. Năm nay, NUM đã phát triển MOOC “Past Nomads on the Mongolian Steppe” của một cựu sinh viên Đại học Yale và tổ chức nó trên nền tảng FutureLearn. Các sáng kiến như thế này sẽ đóng góp đáng kể vào sự chuyển đổi của ngành giáo dục Mông Cổ.
Kết luận
Hệ thống giáo dục đại học của Mông Cổ thực sự đang phải đối mặt với một tập hợp đa dạng các thách thức. Mặc dù cho đến nay, hệ thống này đã gặp khó khăn trong việc giải quyết các thách thức đó, nhưng vẫn có những cơ hội để tăng cường độc lập và tự do học thuật, thực hiện chuyển đổi kỹ thuật số và thiết lập sự hợp tác giữa các cơ sở công lập. Tận dụng những cơ hội này sẽ cho phép ngành này giải quyết những thách thức của mình.