Nadiya Ivanenko là nghiên cứu viên CARA (the Council for At-Risk Academics – Hội đồng dành cho các Học giả gặp Rủi ro) tại Khoa Giáo dục, Đại học Oxford, Vương quốc Anh. Email: nadiya.ivanenko@education.ox.ac.uk.
Tóm tắt: Giáo dục đại học Ukraine đang phải đối mặt với những thách thức chưa từng có do cuộc tấn công quân sự đang diễn ra của Nga vào Ukraine. Các trường đại học đang nỗ lực thích ứng với thực tế mới, duy trì cam kết cung cấp một chương trình giáo dục chất lượng cao trong khi ưu tiên an toàn cho tất cả những người tham gia. Những tổn thất về giáo dục ngày càng tồi tệ hơn và có tác động tiêu cực đến nguồn nhân lực của đất nước và sự thịnh vượng về kinh tế nơi đây.
Cuộc tấn công toàn diện của Nga vào Ukraine, bắt đầu từ ngày 24 tháng 02 năm 2022, đã tác động đáng kể đến nhiều khía cạnh của xã hội Ukraine, trong đó giáo dục đại học phải đối mặt với những thách thức to lớn và đặc thù trong bối cảnh chiến tranh. Các cơ sở giáo dục, vốn đã phải thích nghi với những hạn chế và mối đe dọa từ thời kỳ đại dịch, nay lại phải đảm bảo sự an toàn, tính liên tục và khả năng tiếp cận giáo dục trong hoàn cảnh khó khăn nhất của cuộc xung đột quân sự đang diễn ra.
Trong những ngày đầu tiên của cuộc tấn công toàn diện, việc đào tạo tại các cơ sở giáo dục đại học (HEIs) đã bị đình trệ và một kỳ nghỉ hai tuần được thông báo. Nhiều sinh viên và giảng viên buộc phải di chuyển đến các khu vực an toàn hơn của Ukraine hoặc ra nước ngoài, tuy nhiên trong thực tế vẫn có một số người ở lại các vùng lãnh thổ đang tạm thời bị chiếm đóng. Trong đợt di dời năm 2022, 131 cơ sở giáo dục đại học đã chuyển đến các khu vực khác, với tổng số 91 nghìn sinh viên và hơn 11 nghìn giảng viên. Các cơ sở này thường chỉ được bố trí trong một vài phòng học của các cơ sở giáo dục thuộc các nước đồng minh. Trong khi đó, giảng viên và sinh viên tiếp tục làm việc và học tập từ xa, bất kể vị trí thực tế của họ.
Theo dữ liệu hiện có 665 nghìn sinh viên giáo dục đại học và phổ thông (chiếm 16% tổng số) và 25 nghìn nhà giáo (chiếm 6% tổng số) đã rời khỏi lãnh thổ Ukraine. Tính đến đầu năm học 2021-2022, hơn 76 nghìn công dân nước ngoài đến từ hơn 150 quốc gia đã đăng ký vào các HEIs của Ukraine, nhưng với sự bùng nổ của cuộc chiến toàn diện, hầu hết sinh viên nước ngoài buộc phải rời khỏi Ukraine.
Theo bản đồ tương tác của Bộ Giáo dục và Khoa học Ukraine, 3798 cơ sở giáo dục đã bị ảnh hưởng bởi bom đạn và pháo kích trên khắp đất nước kể từ ngày 24 tháng 02 năm 2022, và 365 trong số đó đã bị phá hủy hoàn toàn. 63 cơ sở giáo dục đại học đã bị hư hại nặng hoặc bị phá hủy hoàn toàn. Các khu vực Mykolaiv, Kharkiv và Chernihiv chịu thiệt hại nặng nề nhất, với số lượng HEIs bị phá hủy lần lượt là 25, 23 và 12.
Mức độ tài trợ công cho giáo dục đại học đã giảm 10% sau khi cuộc can thiệp vũ trang toàn diện bắt đầu. Trong năm 2022 và 2023, Bộ Giáo dục và Khoa học đã không phân bổ kinh phí dựa trên hiệu suất, một công cụ chính sách được áp dụng tại Ukraine vào năm 2019. Kinh phí cho các hoạt động nghiên cứu tại các HEIs đã giảm đáng kể. Năm 2023, Bộ Giáo dục và Khoa học đã cắt giảm kinh phí cho nghiên cứu cơ bản (gần 60%), nghiên cứu ứng dụng, phát triển khoa học và kỹ thuật (gần 70%) và cho tất cả các nghiên cứu của các nhà khoa học trẻ (gần 80%).
Cuộc tấn công toàn diện của Nga vào Ukraine, bắt đầu từ ngày 24 tháng 02 năm 2022, đã tác động đáng kể đến nhiều khía cạnh của xã hội Ukraine, trong đó giáo dục đại học phải đối mặt với những thách thức to lớn và đặc thù trong bối cảnh chiến tranh.
Những tổn thất của giáo dục đại học
Vào năm 2022, phần lớn các trường đại học Ukraine đã phải đối mặt với tình trạng sinh viên và nhân viên phân tán về mặt địa lý, và đã chuyển sang hình thức giáo dục từ xa hoặc hỗn hợp. Các trường đại học phải vật lộn với nhiệm vụ hỗ trợ sinh viên tiếp tục việc học, thường đòi hỏi các giải pháp sáng tạo như học trực tuyến. Các trường đại học ở các khu vực an toàn hơn đã quay lại hình thức hỗn hợp và điều chỉnh quy trình giáo dục để đảm bảo an toàn và an ninh cho sinh viên và giảng viên. Do đó, họ đã phải bố trí nơi trú ẩn, nhưng không phải tất cả chúng có thể đáp ứng được chỗ chứa dành cho các cả sinh viên.
Một tháng sau khi thiết quân luật được ban hành, vào ngày 24 tháng 3 năm 2022, Verkhovna Rada – Quốc hội Ukraine – đã thông qua luật giới thiệu quy trình tuyển sinh HEI mới. Quy trình đơn giản hóa này cho phép đăng ký vào các chương trình đại học sau khi hoàn thành Bài kiểm tra Đa ngành Quốc gia trực tuyến (NMT – National Multidisciplinary Test) thay vì Bài kiểm tra Độc lập Bên ngoài (EIT – External Independent Testing) trên giấy. Quy trình này mở rộng cơ hội nhập học cho các cá nhân từ các vùng lãnh thổ có chiến sự đang diễn ra hoặc các khu định cư lân cận. Hơn nữa, để tạo cơ hội cho những học sinh tốt nghiệp buộc phải di chuyển ra nước ngoài có thể vào các HEIs của Ukraine, các trung tâm thi tạm thời đã được thành lập tại 46 thành phố của 26 quốc gia, nơi 23,098 thanh niên đã tham gia NMT. Tương tự, các bài kiểm tra tuyển sinh trên giấy cho các chương trình thạc sĩ đã được thay thế bằng bài kiểm tra trực tuyến vào năm 2022 và 2023.
Sự suy giảm đáng kể về chất lượng giáo dục đại học ở Ukraine liên quan đến việc hạn chế tiếp cận các hoạt động học thuật. Theo báo cáo của Nhóm chuyên gia Đại học Grinchenko, một tỷ lệ đáng kể sinh viên được khảo sát – 47% cho rằng chất lượng giáo dục trong chương trình học của họ vẫn không thay đổi, trong khi 38% báo cáo tình trạng xấu đi một chút. Mặc dù mối quan tâm hàng đầu vào mùa xuân năm 2022 là thiết lập các điều kiện an toàn, mùa thu đã mang đến những thách thức mới như mất điện, gián đoạn nguồn cung cấp điện và hệ thống sưởi, và truy cập Internet không ổn định, làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng học tập từ xa ở Ukraine.
Vào học kỳ mùa thu năm 2022-2023, sinh viên, giảng viên và nhân viên hành chính phải đối mặt với nhu cầu phải có động lực và hiệu quả đặc biệt trong những khoảng thời gian cụ thể khi họ có thể có điện và truy cập Internet. Học trực tuyến không phù hợp với tất cả các lĩnh vực giáo dục, và một số chuyên gia đơn giản là không thể được đào tạo theo cách này.
Tổn thất về mặt cảm xúc trong chiến tranh cũng là một vấn đề không thể bỏ qua. Các trường đại học ở Ukraine đang phải vật lộn với vấn đề sức khỏe tinh thần và phúc lợi đang ngày càng suy giảm của sinh viên và giảng viên. Sự bất ổn, sợ hãi và chấn thương liên quan đến việc sống trong vùng xung đột ảnh hưởng đáng kể đến kết quả học tập. Theo một cuộc khảo sát trực tuyến đối với sinh viên, giảng viên và nhân viên của các HEIs Ukraine ở lại trong nước, 97,8% số người được hỏi cho biết trạng thái tâm lý-cảm xúc của họ đã trở nên tồi tệ hơn và báo cáo rằng họ đang phải vật lộn với các vấn đề như trầm cảm (84,3%), kiệt sức (86,7%), căng thẳng (84,4%), cô đơn (51,8%) và tức giận (76,9%). Có những sinh viên và giảng viên trong những hoàn cảnh khác nhau: một số ở vùng lãnh thổ bị chiếm đóng và không bị chiếm đóng, một số không có liên lạc, một số đã di chuyển trong Ukraine và một số đã chuyển ra nước ngoài. Một số nhân viên nghiên cứu học thuật đã cộng tác với đối phương, một số đã từ chức vì sợ bị bắt làm con tin, và những người khác đã bị giam giữ trong nhiều tháng. Sinh viên và nhân viên của HEIs ở các vùng lãnh thổ tạm thời bị chiếm đóng phải đối mặt với một môi trường khác biệt rõ rệt. Họ chiến đấu với một loạt các yếu tố tâm lý-cảm xúc bất lợi tương tự như những người đồng nghiệp sống ở các vùng lãnh thổ do Ukraine kiểm soát.
Giáo dục đại học Ukraine vẫn có thể tồn tại
Cần phải thừa nhận rằng, bất chấp những xu hướng đáng ngại như cơ sở hạ tầng bị phá hủy, sinh viên và giảng viên phải di dời hay mất mát, lo ngại về an ninh, mối đe dọa an ninh mạng đối với hệ thống thông tin của các trường đại học, căng thẳng tài chính, vấn đề tổ chức và sức khỏe tinh thần, phúc lợi của sinh viên và giảng viên, các HEIs Ukraine vẫn tiếp tục hoạt động và cung cấp dịch vụ giáo dục. Sau khi thực hiện hai đợt tuyển sinh, trong năm học 2022-2023 và 2023-2024, các trường đại học Ukraine vẫn đang phải đối mặt với những thách thức quan trọng. Những thách thức này, bắt nguồn từ các hạn chế kiểm dịch từ giai đoạn Covid và trở nên trầm trọng hơn bởi chiến tranh, chủ yếu xoay quanh nhu cầu cấp thiết về việc tổ chức học tập từ xa, ở cả chế độ đồng bộ và không đồng bộ. Điều này bao gồm việc điều chỉnh các khóa học, chương trình và loại nhiệm vụ học thuật, hệ thống đánh giá, lịch trình, phương pháp giảng dạy, v.v… Hệ thống giáo dục đại học của Ukraine đã tồn tại, mặc dù phải chịu những tổn thất đáng kể do cuộc tấn công quân sự của Nga. Chính quyền đã phần nào ổn định được hệ thống giáo dục đại học trong điều kiện khó khăn của cuộc xung đột vũ trang đang diễn ra. Sự gắn kết của cộng đồng giáo dục Ukraine, động lực tiếp tục giảng dạy và học tập, và chính sách nội bộ hiệu quả của các HEIs Ukraine có tầm quan trọng lớn trong quá trình này. Cũng có sự đóng góp vô giá của cộng đồng quốc tế trong việc hỗ trợ các nhà giáo dục Ukraine.
Khả năng phục hồi và quyết tâm của sinh viên và giảng viên, cùng với sự hỗ trợ từ cộng đồng giáo toàn cầu, là điều quan trọng để vượt qua những thách thức chiến tranh trên đà xây dựng lại một nền giáo dục đại học ổn định và năng động ở Ukraine. Bây giờ sẽ là lúc tập trung vào việc đánh giá những tổn thất về giáo dục và hỗ trợ vào sự phát triển của hệ thống giáo dục đại học Ukraine.