Maria Marta Ferreyra là Chuyên viên kinh tế cao cấp tại Văn phòng Kinh tế Trưởng khu vực Mỹ Latinh và Caribe, Ngân hàng Thế giới. Email: mferreyra@worldbank.org.
Tóm tắt: Giáo dục đại học ở Mỹ Latinh và Caribe (LAC) đã mở rộng đáng kể trong thiên niên kỷ mới, nhưng tỷ lệ đăng ký vào những chương trình chu kỳ ngắn hạn (SCP: short-cycle programs) vẫn còn tương đối thấp. Bằng chứng gần đây chỉ ra rằng mặc dù SCP, tính trung bình, có đầu ra thị trường lao động khá tốt, chúng khác nhau rất nhiều về chất lượng. Ngoài ra, các nhà cung cấp SCP đáp ứng nhanh chóng và linh hoạt những nhu cầu của nền kinh tế địa phương. Những hoạt động cụ thể liên quan đến giảng viên, hỗ trợ tìm kiếm việc làm và tương tác với các nhà tuyển dụng tiềm năng là những điểm đặc biệt của những chương trình tốt nhất.
Nâng cao kỹ năng và đào tạo lại nhân lực cho thế giới công việc mới vẫn được xem là một nhiệm vụ thiết yếu từ trước tháng 3 năm 2020, nhưng đại dịch COVID-19 đã khiến việc này trở nên cấp bách. Thật vậy, trên khắp thế giới, đại dịch đã làm nổi bật những xu hướng tồn tại từ trước như tự động hóa, sử dụng các nền tảng điện tử và sự thống trị của những kỹ năng kỹ thuật và phân tích – những xu hướng này đã phá hủy nhiều công việc, nhưng cũng tạo ra nhiều công việc khác. Đối với những quốc gia có thu nhập cao hơn cũng như thu nhập thấp hơn, chương trình nghị sự về kỹ năng là rất quan trọng để đưa mọi người trở lại làm việc, đồng thời trang bị cho họ trong môi trường mới này. Chương trình nghị sự này thậm chí còn cấp bách hơn đối với Mỹ Latinh và Caribe (Latin America and the Caribbean – LAC), là khu vực bị đại dịch tàn phá nặng nề nhất về mặt kinh tế.
Do ngắn hạn và đào tạo thực hành, những chương trình SCP (short-cycle programs) là giải pháp duy nhất phù hợp với thách thức hiện nay. Chúng hấp dẫn đối với những sinh viên có ít lựa chọn, ít thời gian, thiếu nguồn lực, hoặc không đủ điều kiện theo học chương trình cử nhân, cũng như những cá nhân có thể chỉ đang tìm kiếm những kỹ năng bổ sung. SCP cũng hấp dẫn đối với các nhà tuyển dụng, những người phải chật vật tìm kiếm nhân lực được trang bị những kỹ năng mong muốn. Tuy nhiên, ở khu vực LAC, SCP bị coi là một lựa chọn giáo dục đại học thấp kém – một sự kỳ thị có lẽ là không công bằng, như được thảo luận dưới đây.
Bức tranh SCP ở LAC
Giáo dục đại học đã mở rộng đáng kể trong những năm gần đây, với tỷ lệ nhập học tổng (gross enrollment rates) tăng từ 23% lên 52% trong thiên niên kỷ mới. Tuy nhiên, SCP chỉ thu hút được 9% tổng số sinh viên đại học của LAC, thấp hơn đáng kể so với tỷ lệ toàn cầu là 24%. SCP là sự bổ sung tương đối muộn cho bối cảnh giáo dục đại học của LAC, và loại hình tổ chức được phép cung cấp SCP (trường đại học, trường phi đại học hoặc cả hai) thay đổi tùy theo quốc gia. Các chương trình SCP kéo dài hai hoặc ba năm; và trong khi nhiều trường tuyên bố cung cấp những con đường dẫn đến bằng cấp cao hơn, trong thực tế, điều này thường không xảy ra.
Ngắn hạn và đào tạo thực hành, những chương trình SCP là giải pháp duy nhất phù hợp với thách thức hiện nay.
Sinh viên của các SCP chịu nhiều bất lợi hơn và ít tính truyền thống hơn so với sinh viên trong các chương trình cử nhân. Tuy nhiên, họ vẫn có được kết quả đầu ra học tập và thị trường lao động thuận lợi. Họ tốt nghiệp với tỷ lệ cao hơn sinh viên cử nhân (57% so với 46%). Mặc dù họ kiếm được mức lương thấp hơn sinh viên tốt nghiệp chương trình cử nhân – một thực tế hiển nhiên – họ có kết quả tốt hơn so với những sinh viên bỏ học chương trình cử nhân: tỷ lệ thất nghiệp thấp hơn (3,8% so với 6,1%), tỷ lệ có việc làm chính thức cao hơn (82% so với 67%), và lương cao hơn (13%). Ngay cả khi tính đến những đặc điểm của sinh viên, trung bình sinh viên tốt nghiệp SCP kiếm được nhiều hơn 60% so với học sinh tốt nghiệp trung học và 25% so với sinh viên bỏ học chương trình cử nhân. Hơn nữa, nhu cầu tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp SCP cao hơn so với sinh viên tốt nghiệp chương trình cử nhân, bằng chứng là các vị trí tuyển dụng được đăng trên các cổng trực tuyến.
Tuy nhiên, không phải mọi chương trình SCP đều tốt như nhau. Đầu ra của thị trường lao động, lợi nhuận ròng từ chi phí đầu tư cho học tập (net-of-costs returns), và lợi ích gia tăng của kết quả đầu ra của sinh viên (value-added-to-student outcomes) là khác nhau đáng kể giữa các lĩnh vực, giữa các tổ chức, giữa các cá nhân sinh viên và khu vực địa lý. Bởi vì điều này cũng đúng đối với các chương trình cử nhân, nên nhiều SCP mang lại kết quả và lợi ích tốt hơn nhiều chương trình cử nhân. Tuy nhiên, đối với một học sinh thiếu thông tin, sự khác biệt này gây ra rủi ro đáng kể.
Nguồn cung cấp SCP trong LAC rất sôi động, vì các SCP ra vào thị trường (xáo trộn) thường xuyên hơn các chương trình cử nhân. Các tổ chức mở các SCP mới để đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động địa phương, trong đó các tổ chức tư nhân, tổ chức phi đại học đáp ứng nhu cầu tốt nhất. Ngược lại, các chương trình cử nhân đáp ứng chậm chạp hơn. Nhạy bén và linh hoạt, SCP do đó có thể điều chỉnh các dịch vụ của họ phù hợp với bối cảnh hiện tại.
Điều gì tạo nên một chương trình “tốt”?
Hãy cho rằng một chương trình “tốt” là chương trình tạo ra kết quả đầu ra tốt, khi tính đến các đặc điểm của người học. Những gì làm cho nó tốt? Để thiết kế ra những chương trình tốt, việc cơ bản là xem xét “hộp đen” chất lượng của chương trình, nhưng điều này khó thực hiện được nếu thiếu thông tin từ các bộ dữ liệu tiêu chuẩn. Để khắc phục trở ngại này, tại Ngân hàng Thế giới, chúng tôi đã thiết kế và triển khai Khảo sát Chương trình Chu kỳ Ngắn hạn (World Bank Short-Cycle Program Survey – WBSCPS) của Ngân hàng Thế giới tại Brazil, Colombia, Cộng hòa Dominica, Ecuador và Peru. Chúng tôi đã phỏng vấn khoảng 2.100 giám đốc chương trình từ tháng 11 năm 2019 đến tháng 7 năm 2020, qua điện thoại và trực tuyến. Các giám đốc chương trình đã trả lời nhiều câu hỏi liên quan đến thực tiễn, đặc điểm và đầu vào của chương trình; tập thể sinh viên; và kết quả đầu ra của sinh viên.
Dữ liệu phong phú này xác định những phương pháp thực hành đặc biệt được áp dụng bởi những chương trình có kết quả tốt nhất. Liên quan đến kết quả học tập: trong những chương trình giảng dạy có cấu trúc cố định tỷ lệ bỏ học và thời gian bỏ học của sinh viên thấp hơn; đánh giá giảng viên bằng cách sử dụng đánh giá ngang hàng; và tuyển dụng giảng viên có kinh nghiệm thực hành. Liên quan đến đầu ra thị trường lao động: việc làm chính thức và tiền lương cao hơn trong những chương trình có cơ sở hạ tầng đầy đủ để đào tạo thực hành, dạy năng lực số, cung cấp dịch vụ sửa chữa trong suốt chương trình và tuyển dụng giảng viên có kinh nghiệm thực hành. Ngoài ra, những chương trình này cũng tương tác thường xuyên với khu vực tư nhân và hỗ trợ sinh viên tìm kiếm việc làm. Mặc dù không liên quan trực tiếp, nhưng bằng chứng này chỉ ra rằng việc áp dụng những thực tiễn như vậy có thể cho phép các chương trình cải thiện kết quả của sinh viên, do đó làm giảm mức độ khác biệt về chất lượng của đầu ra, vốn gây lo ngại và phần nào giải thích cho sự kỳ thị đối với SCP.
Sự kỳ thị này có công bằng không tại thời điểm cấp bách hiện nay?
Có và không. Không, vì những thành công và hứa hẹn thành công của SCP (phần lớn có thể chưa được biết đến); có, vì những yếu điểm của chúng. Thay vì loại bỏ hoặc xếp SCP xuống bậc thấp nhất của giáo dục đại học – như từng thế trong quá khứ – các nhà hoạch định chính sách có thể cải thiện những điểm yếu này bằng một số chính sách bổ sung. Đầu tiên là thu thập và phổ biến thông tin ở độ cấp chương trình về SCP và các chương trình cử nhân, bao gồm mức lương trung bình của sinh viên tốt nghiệp và tỷ lệ có việc làm chính thức. Thông tin này là cần thiết cho các nhà hoạch định chính sách – những người chịu trách nhiệm điều phối lĩnh vực – và cho sinh viên – những người cần đưa ra quyết định lựa chọn sáng suốt. Thứ hai là cung cấp hỗ trợ tài chính cho sinh viên SCP. Các quốc gia LAC cung cấp mức trợ cấp/sinh viên cao hơn cho sinh viên của chương trình cử nhân so với sinh viên thuộc SCP, mặc dù sinh viên SCP thiệt thòi hơn; và hiếm khi hỗ trợ sinh viên trong các trường tư – nơi đang đào tạo một nửa tổng số sinh viên SCP. Chính sách thứ ba liên quan đến giám sát và quy định. Các nhà hoạch định chính sách nên đánh giá các chương trình bằng cách sử dụng các tiêu chuẩn giải trình dựa trên kết quả đầu ra, sàng lọc chúng một cách cẩn thận khi đưa vào triển khai và kiểm tra đánh giá định kỳ. Điều quan trọng là họ nên đóng những chương trình kém hiệu quả. Chính sách thứ tư là tạo ra những con đường linh hoạt để tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp thu kỹ năng trong các khối “có thể xếp chồng lên nhau” như một phần của học tập suốt đời. Điều quan trọng nhất là các nhà hoạch định chính sách có trách nhiệm tạo ra một môi trường trong đó chỉ những SCP tốt mới được đưa vào giảng dạy và trong đó những sinh viên quan tâm, được cung cấp đủ thông tin – có đủ phương tiện để theo học. SCP có thể chứng tỏ sự hữu ích trong việc đưa mọi người trở lại làm việc và chuẩn bị cho họ bước vào thế giới công việc ngày nay. Khi thành công, SCP có thể không còn bị coi là lựa chọn cuối nữa, mà là lựa chọn đúng đắn cho nhiều người vào thời điểm cấp thiết. Do đó, lúc này là thời gian chín muồi cho các SCP trong khu vực LAC.