Sijbolt Noorda là Chủ tịch của Hội đồng Quan sát Magna Charta. Email: sjn@uva.nl và magnacharta@unibo.it.
Tóm tắt: Việc xác định, thảo luận và chia sẻ những giá trị cốt lõi là việc quan trọng đối với bất kỳ trường đại học nào. Kể từ năm 1988, Magna Charta Universitatum đã đóng vai trò là một tuyên bố công khai về những nguyên tắc cơ bản của các trường đại học tự chủ. Cần có một thể hiện mới về những giá trị, nguyên tắc và trách nhiệm cốt lõi trước những thành công cũng như thách thức trên toàn thế giới: đây là ý tưởng cơ bản của tuyên bố mới được đưa ra vào tháng 6 năm 2021.
Kể từ năm 1988, gần 1.000 trường đại học đã ký Tuyên bố Magna Charta Universitatum. Bằng tuyên bố về những nguyên tắc cơ bản này, họ thể hiện giá trị cốt yếu của tính độc lập và tự do học thuật. Được khởi xướng bởi hội đồng các hiệu trưởng châu Âu như một nền tảng cho hợp tác quốc tế và hỗ trợ lẫn nhau, tuyên bố này trở nên nổi tiếng trên toàn thế giới.
Kể từ đó thế giới đã kết nối với nhau theo những cách ngoài sức tưởng tượng so với thời điểm khai sinh của tuyên bố trên. Các trường đại học phát triển trên toàn cầu, tăng đáng kể về loại hình cũng như phạm vi và sứ mệnh. Giáo dục đại học và nghiên cứu vẫn duy trì tiềm năng trở thành một tác nhân tích cực đối với sự thay đổi và chuyển đổi xã hội. Ngày nay, những nguyên tắc được đặt ra trong Tuyên bố Magna Charta năm 1988 vẫn giữ nguyên giá trị như thời đó. Chúng vẫn là điều kiện tiên quyết cho sự tiến bộ của loài người thông qua điều tra, phân tích và hành động đúng đắn.
Đồng thời, những thành công lớn của các trường đại học cũng thu hút sự can thiệp dưới mọi hình thức. Ở nhiều nơi, các cường quốc chính trị cũng như kinh tế mong muốn các trường đại học phục vụ lợi ích của họ, nhưng không phải lúc nào cũng tôn trọng quyền tự chủ đại học hoặc quyền tự do học thuật của các học giả và sinh viên. Những thách thức này đòi hỏi giới học thuật toàn cầu đấu tranh vì những giá trị thiết yếu của đại học, cũng như xác định rõ những trách nhiệm và cam kết có ý nghĩa sống còn đối với các trường đại học trên toàn thế giới trong thế kỷ XXI.
Trong bối cảnh của những thách thức này, chúng tôi nhận thấy cần một sự thể hiện mới mẻ về những giá trị và nguyên tắc cốt lõi, cũng như trách nhiệm của đại học. Đây là mục tiêu của Magna Charta Universitatum mới (được soạn thảo vào năm 2019, hoàn thành vào năm 2020 và chính thức ra mắt vào tháng 6 năm 2021).
Giá trị của các giá trị
Giá trị là niềm tin hoặc lý tưởng quan trọng được chia sẻ bởi các thành viên của cộng đồng về những gì là tốt hay xấu, có ích hay không. Chúng đóng vai trò là những hướng dẫn chung cho hành vi và thái độ của một người hoặc một cộng đồng. Vì sao chúng quan trọng đối với các trường đại học? Giá trị thúc đẩy việc hình thành diện mạo, đặc tính (profile) của nhà trường và giúp xác định loại hình trường mà chúng ta muốn trở thành. Chúng chứng minh những lợi ích mà chúng ta muốn phục vụ và lý do chúng ta làm như vậy. Đồng thời, giá trị là dấu hiệu của chất lượng, chẳng hạn như tính chính trực trong hoạt động nghiên cứu và sự công bằng trong quá trình giáo dục. Ngoài ra, các giá trị là quan trọng bởi vì chúng là những nguyên tắc nền tảng để một trường đại học hiểu rõ chính mình và tự định vị trong xã hội, như quyền tự chủ và tự do học thuật, trách nhiệm xã hội và công bằng. Một tác dụng quan trọng khác của các giá trị là chúng hướng dẫn các cộng đồng học thuật trong các mối quan hệ (giữa các quốc gia), liên quan đến việc hợp tác với ai, theo cách nào và nhằm mục đích gì, và cách ứng xử với sự đa dạng văn hóa, bao gồm những ưu tiên của những giá trị khác.
Do đó, việc xác định, thảo luận và chia sẻ những giá trị cốt lõi là điều quan trọng đối với bất kỳ trường đại học nào, đặc biệt trong bối cảnh bất ổn chính trị, các tuyên bố trái ngược và sự khác biệt nội bộ về niềm tin và quan điểm. Lý tưởng nhất là khi các giá trị khiến một trường đại học nâng cao được hiệu suất trong giảng dạy, học tập và nghiên cứu. Nếu được xác định rõ và thể hiện là những giá trị được chia sẻ thực sự, chúng sẽ củng cố ý thức cộng đồng của trường đại học. Ngoài ra, những giá trị sống có thể cho thế giới bên ngoài thấy vì sao một trường đại học đưa ra những quyết định nhất định và những giá trị nào được kỳ vọng thấm nhuần trong sinh viên tốt nghiệp của trường.
Việc xác định, thảo luận và chia sẻ các giá trị cốt lõi là điều quan trọng đối với bất kỳ trường đại học nào, đặc biệt trong bối cảnh bất ổn chính trị, các tuyên bố trái ngược và sự khác biệt nội bộ về niềm tin và quan điểm
Magna Charta Universitatum mới
Magna Charta Universitatum đầu tiên đã đưa ra một quan điểm rõ ràng là những giá trị như tính độc lập và tự do học thuật không còn được coi là những đặc quyền đặc lợi của các trường đại học, mà là cơ sở để những trường đại học có trách nhiệm hướng đến phục vụ cộng đồng của họ bằng cách đóng góp cho sự phồn vinh và phát triển của xã hội. Đây là lý do khiến Magna Charta Universitatum mới bắt đầu bằng tuyên bố “các trường đại học thừa nhận rằng họ có trách nhiệm tham gia và đáp ứng những nguyện vọng và thách thức của thế giới và cộng đồng mà họ phục vụ, mang lại lợi ích cho nhân loại và đóng góp vào sự bền vững”. Và tiếp tục là “tự chủ về trí tuệ và đạo đức là dấu hiệu xác nhận của bất kỳ trường đại học nào, và là điều kiện tiên quyết để trường đại học hoàn thành những trách nhiệm của mình đối với xã hội. Sự độc lập đó cần được các chính phủ và xã hội nói chung thừa nhận và bảo vệ, và cần được bảo vệ mạnh mẽ bởi chính các trường”.
Khẳng định này ngụ ý rằng một khế ước xã hội đáng tin cậy với xã hội dân sự hoàn toàn tôn trọng quyền tự chủ của trường đại học – là điều kiện tiên quyết để có được nền giáo dục chất lượng cao cũng như dịch vụ giá trị cho xã hội hiện tại và tương lai. Ngoài nền tảng quan hệ đáng tin cậy này với chính phủ và xã hội, tuyên bố mới khẳng định rằng các trường đại học là một phần của mạng lưới học thuật toàn cầu, và cam kết giải quyết những thách thức toàn cầu, đồng thời tương tác chặt chẽ với cộng đồng địa phương và hệ sinh thái của họ.
Về những nội dung này, tuyên bố mới rõ ràng hơn và toàn diện hơn. Tương tự, so với cam kết năm 1988 về việc đời sống đại học thành nơi gặp gỡ của giảng viên và sinh viên được điều phối bởi sự tự do, cởi mở đối thoại và khoan dung, tuyên bố mới mang tính bao trùm hơn. “Các trường đại học là không gian của sự khoan dung và tôn trọng, không có sự phân biệt đối xử, nơi mà sự đa dạng của các quan điểm phát triển mạnh mẽ; và là nơi mà tính toàn diện – được gắn với những nguyên tắc bình đẳng và công bằng – chiếm ưu thế. Do đó, các trường đại học cam kết thúc đẩy sự bình đẳng và công bằng trong mọi khía cạnh của cuộc sống học tập, bao gồm cả tuyển sinh, tuyển dụng và thăng tiến”.
Khuôn khổ bài báo này không cho phép trình bày hoặc thảo luận mọi yếu tố của Tuyên bố Magna Charta Universitatum mới (bạn đọc có thể dễ dàng tham khảo tại trang web magna-charta.org). Tuyên bố mới cũng không phải là một tập hợp đầy đủ mọi nội dung liên quan đến đại học. Tương tự tuyên bố năm 1988, nó nhấn mạnh những gì mà các nhà soạn thảo cho là rất quan trọng. Tuy nhiên, trong trường hợp này, việc soạn thảo được thực hiện bởi một nhóm đa dạng, toàn cầu và vòng tham vấn sau đó cũng là một quá trình toàn thế giới. Do đó, tuyên bố phản ánh một loạt thách thức và ưu tiên chính trên toàn cầu.
Tăng cường vai trò của các trường đại học
Ý tưởng cơ bản của tuyên bố mới là làm cho tiếng nói chung của các trường đại học vang lớn và rõ ràng hơn, như một tín hiệu tập thể mạnh mẽ hỗ trợ cho các trường đại học anh em trên toàn cầu. Cuối cùng, bằng việc ký kết Magna Charta Universitatum 2020, các trường đại học tuyên bố cam kết tăng cường vai trò của họ trong việc bảo tồn hành tinh và thúc đẩy sức khỏe, sự thịnh vượng và sự khai sáng trên toàn thế giới. Không một trường đại học nào có thể tự mình thực hiện một sứ mệnh lớn lao như vậy. Chỉ thông qua cộng tác dựa trên sự tương tác chung, những mục tiêu cuối cùng này mới có thể đạt được. Đó chính là lý do tuyên bố mới là một lời mời gọi các đồng nghiệp xem xét lại trường đại học của họ phù hợp với những nguyên tắc và giá trị, cũng như hoàn thành những trách nhiệm được đặt ra trong đó đến mức độ nào. Bằng cách tham gia vào cộng đồng các bên ký kết, các đồng nghiệp có thể giúp chính mình và những trường đại học khác củng cố vị trí và ảnh hưởng của mình trong xã hội vì lợi ích của tất cả.