Joost Kleuters
Joost Kleuters là Giám đốc của Trung tâm Quốc tế hóa và Ngôn ngữ tại Đại học Khoa học Ứng dụng Rhine-Waal, Kleve, Đức. Tiến sĩ Kleuters cũng là thành viên của Nhóm Công tác Ngoại giao Khoa học Liên minh châu Âu “Xây dựng Năng lực cho Ngoại giao Khoa học châu Âu”. E-mail: joost.kleuters@hochschule-rhein-waal.de.
Những thách thức địa chính trị buộc Đức phải tạo ra sự khác biệt và biến quốc tế hóa giáo dục đại học và nghiên cứu trở thành công cụ hữu ích hơn để mang lại lợi ích và giá trị trực tiếp cho quốc gia. Việc tập trung mới vào ngoại giao khoa học không chỉ tiếp tục nhấn mạnh giá trị của hợp tác quốc tế mà còn thúc đẩy tự do học thuật và góp phần củng cố xã hội dân chủ, đa dạng của Đức. Các trường đại học Đức nên đóng một vai trò quan trọng trong nỗ lực này.
Kể từ khi kết thúc Thế chiến II, chính sách đối ngoại của Đức đã tìm cách thúc đẩy lợi ích của mình thông qua hợp tác quốc tế, hỗ trợ phát triển và thúc đẩy dân chủ. Đức cũng đặt mục tiêu khẳng định mình trên trường quốc tế là một đối tác đáng tin cậy và tôn trọng hòa bình. Giáo dục đại học và nghiên cứu là những điều phù hợp với chiến lược này, và do đó, các trường đại học công lập của Đức vốn chiếm gần như toàn bộ hệ thống giáo dục đại học của nước này, đã được giao trách nhiệm rõ ràng trong việc đóng góp vào các mục tiêu ở nước ngoài, cũng như thúc đẩy giáo dục công dân (Politische Bildung). Trong Chiến tranh Lạnh, hợp tác học thuật đã giúp xây dựng cầu nối giữa Đông và Tây Đức và thúc đẩy sự xoa dịu xã hội trong bối cảnh chính trị căng thẳng. Sau khi thống nhất vào năm 1990, giáo dục đại học của Đức đóng một vai trò quan trọng trong việc trấn an các nước láng giềng và các đối tác quốc tế, cũng như tăng cường sự tiếp cận toàn cầu của Đức. Sự nổi bật của học thuật trong chính sách đối ngoại của Đức được phản ánh trong hoạt động của Cơ quan Trao đổi Hàn lâm Đức (DAAD), tổ chức hỗ trợ lớn nhất cho việc trao đổi sinh viên, giáo viên và nhà nghiên cứu trên toàn thế giới. Năm 2023, DAAD có ngân sách hoạt động là 839,3 triệu euro, khoảng 25% đến từ Bộ Ngoại giao Liên bang, 25% từ Bộ Giáo dục và Nghiên cứu Liên bang, 7% từ Bộ Hợp tác và Phát triển Kinh tế Liên bang và 40% đến từ Liên minh châu Âu.
Một ví dụ điển hình cho sự liên tục của Đức trong hợp tác học thuật quốc tế là chương trình DAAD hỗ trợ hợp tác với các nước Trung Đông, Đông Nam và Trung Á có tên “Đối tác phương Đông” (Ostpartnerschaften). Chương trình này đã hoạt động từ đầu những năm 1970, và mô tả của nó vẫn đề cập rõ ràng đến vai trò của nó trong Ostpolitik của Brandt, tức là nhằm mục đích tạo ra mối quan hệ với Đông Đức và các nước khác phía sau Bức màn sắt và khởi xướng một giai đoạn hòa hoãn Chiến tranh Lạnh. Trọng tâm của chương trình về mặt tài trợ và các tổ chức nhận tài trợ đã thay đổi qua nhiều năm, nhưng mục đích của nó vẫn giữ nguyên. Điều này vẫn đúng ngay cả sau khi cuộc tấn công toàn diện của Nga vào Ukraine năm 2022 dẫn đến việc đóng băng ngay lập tức tài trợ của các tổ chức Nga thông qua bất kỳ chương trình DAAD nào. Nghịch lý thay, với việc nhận ra rằng sự hợp tác không thể được duy trì vô điều kiện, cuộc xung đột ở Ukraine cũng nhấn mạnh tầm quan trọng mà quốc tế hóa giáo dục đại học và nghiên cứu có thể có đối với chính sách đối ngoại, mặc dù điều này có thể có nghĩa là một cách tiếp cận khác biệt hơn. Như một nhà ngoại giao Đức đã nói, “nếu không có bất kỳ sự hợp tác nào với các tổ chức học thuật của Nga thì sẽ không có gì để đóng băng”. Không ai mong đợi việc rút lui khỏi hợp tác học thuật sẽ ngăn cản Tổng thống Putin, nhưng những hoạt động như vậy đã làm rõ những lợi ích và giá trị mà Đức tiếp tục đại diện, đồng thời đưa ra phần thưởng cho một chính sách thay thế của Nga (hoặc những người hoạch định chính sách thay thế của Nga) thông qua việc có thể khôi phục lại trong tương lai. Điều quan trọng cần lưu ý ở đây là, trong khi đó, các khoản tài trợ cá nhân cho từng sinh viên và nhà khoa học Nga muốn đến Đức vẫn đang được cung cấp. Đối với một số người, điều này có vẻ như là một cách tiếp cận “quyền lực mềm” có tác động thấp. Tuy nhiên, với kinh nghiệm lâu năm trong việc xây dựng và duy trì mạng lưới học thuật và quan hệ cá nhân, người Đức đã học cách coi trọng ngoại giao vượt ra ngoài các vấn đề liên quốc gia hàng ngày truyền thống và đầu tư vào các mối quan hệ lâu dài.
Vấn đề an ninh quốc gia
Vào tháng 6 năm 2023, Chính phủ Đức đã công bố Chiến lược An ninh Quốc gia nhằm thiết lập một cách tiếp cận toàn diện, “tích hợp các hành động trên tất cả các lĩnh vực chính sách”, bao gồm khu vực tư nhân và các tổ chức xã hội dân sự, cũng như các trường đại học và viện nghiên cứu. Chiến lược này đặc biệt kêu gọi ngoại giao khoa học như một cách để phục vụ lợi ích và giá trị của Đức. Thuật ngữ “ngoại giao khoa học” đã trở nên phổ biến hơn đáng kể trong thập kỷ qua khi nhận thức về nhu cầu đưa ra giải pháp hợp tác cho những thách thức toàn cầu hiện nay ngày càng tăng, cùng với sự công nhận về tác động của khoa học và công nghệ đối với chính trị quốc tế. Tuy nhiên, điều đã thay đổi với những lo ngại địa chính trị ngày càng tăng gần đây ở thế giới phương Tây, là ngoại giao khoa học đã chuyển dịch nhiều hơn theo hướng lợi ích quốc gia của từng quốc gia và trở thành một phần của chính sách đối ngoại quốc gia. Ở Đức, có một cảm giác rằng họ đã từng “ngây thơ” với các quốc gia như Trung Quốc, Nga và một số nước khác tương tự. Một người nào đó từ DAAD đã tóm tắt tâm trạng chung là “thời gian vui chơi đã qua”, nhưng cũng chỉ ra sự cần thiết phải tiếp tục tham gia vào học thuật vốn đã phục vụ lợi ích của Đức rất tốt.
Chiến lược An ninh Quốc gia nhấn mạnh rằng “các xung đột địa chính trị sắp tới sẽ không chỉ diễn ra giữa các quốc gia mà ngày càng gia tăng ở cấp độ xã hội” và kêu gọi “sức mạnh nội tại trong việc bảo vệ xã hội dân chủ, đa dạng của Đức”. Vậy điều này có ý nghĩa gì đối với các cơ sở giáo dục đại học và nghiên cứu riêng lẻ ở Đức, với sứ mệnh rộng lớn hơn của họ? Cho đến nay, trọng tâm chủ yếu là các hạn chế và sự tham gia chủ động ít hơn. Chính quyền Đức đã đầu tư rất nhiều vào việc tăng cường đánh giá rủi ro liên quan đến việc bảo vệ kiến thức khoa học, ngăn chặn xuất khẩu hàng hóa và kiến thức lưỡng dụng, v.v… Các trường đại học Đức cũng đã tranh luận về các giới hạn của mạng lưới đối tác quốc tế của họ dựa trên các cân nhắc về chính trị và đạo đức, không chỉ gần đây do các cuộc biểu tình trong khuôn viên trường liên quan đến cuộc chiến Israel – Hamas mà còn nói chung hơn (ví dụ, liên quan đến những hành động của Trung Quốc ở các khu vực như Tân Cương, hoặc lo ngại về số lượng ngày càng tăng của các quốc gia có luật chống LGBTQ+ ở châu Phi và những nơi khác).
Ngoại giao khoa học trong nước
Một điều bị bỏ qua cho đến nay là khả năng mà các trường đại học Đức có trong các cơ sở và trung tâm nghiên cứu của chính họ. Đức là một quốc gia ngày càng phổ biến đối với sinh viên quốc tế muốn lấy bằng cấp, vì các trường đại học công lập không thu học phí đối với sinh viên quốc tế (ngoài Liên minh châu Âu) và liên tục mở rộng số lượng các khóa học bằng tiếng Anh ở bậc đại học và sau đại học. Hơn 367.000 sinh viên trao đổi quốc tế đã theo học tại các trường đại học Đức trong học kỳ mùa thu năm 2022 – 2023, một kỷ lục mới – đưa đất nước này trở thành top 3 điểm đến hàng đầu thế giới. Sự nổi tiếng của Đức cũng tiếp tục tăng trong số các nhà nghiên cứu quốc tế. Có 70.000 học giả quốc tế làm việc trong các cơ sở giáo dục đại học và nghiên cứu của Đức, đưa Đức cùng với Vương quốc Anh trở thành địa điểm quan trọng nhất đối với các học giả và nhà khoa học quốc tế bên ngoài Hoa Kỳ.
Qua nhiều năm, sinh viên và nhân viên quốc tế đã dần làm thay đổi danh tiếng của giới học thuật Đức trong cộng đồng quốc tế theo những cách có thể được sử dụng, vừa như một tài sản để hỗ trợ sức mạnh nội tại, vừa là sự gia tăng phạm vi chính sách đối ngoại mà chính phủ đang tìm kiếm. Cơ cấu tổ chức dân chủ, tự do học thuật, tôn trọng lẫn nhau và trao đổi ý tưởng một cởi mở, công bằng, dựa trên thực tế đang là những cột trụ cốt lõi mà cộng đồng học thuật Đức dựa vào. Những trụ cột này cần được bảo vệ và củng cố bởi các chương trình và hoạt động ngoại khóa, giáo trình mới được phát triển. Giáo dục sinh viên (quốc tế) và nhân viên về giá trị của những trụ cột này – và hỗ trợ họ tích cực đóng góp cho những trụ cột này – là điều quan trọng. Bằng cách đó, sinh viên và học giả có thể trở thành đại sứ cho cộng đồng của họ và cung cấp các mối quan hệ cá nhân cho các đồng nghiệp ở các khu vực khác trên thế giới. Cách tiếp cận này đòi hỏi nhiều hơn là củng cố sự hòa nhập và đa dạng thông qua các khóa học ngôn ngữ và các dịch vụ hỗ trợ. Nó cần loại hình giáo dục công dân, hay Politische Bildung, mà Đức vốn có danh tiếng mạnh mẽ như vậy. Trong một cách tiếp cận hiện đại, quốc tế hơn, chúng ta có thể bắt đầu hiểu đóng góp quan trọng này là “ngoại giao khoa học trong nước”.