Stephen Wilkins là Giáo sư chiến lược và tiếp thị tại Đại học Anh ở Dubai, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Email: stephen.wilkins@buid.ac.ae.
Bobir Muratov là Nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Viện Nghiên cứu Giáo dục Đại học Quốc gia, Đại học Sains Malaysia, và từng là cán bộ quản lý tại Đại học Inha ở Tashkent, Uzbekistan. Email: bobir.muratov@student.usm.my.
Tóm tắt: Để đạt được mục tiêu phát triển kinh tế và xã hội của mình, Chính phủ Uzbekistan đã thiết lập một hệ thống giáo dục xuyên quốc gia mới. Tính đến đầu năm 2024, Uzbekistan đã có 38 cơ sở giáo dục đại học xuyên quốc gia, trong đó có 30 chi nhánh đại học quốc tế. Điều này đã giúp Uzbekistan trở thành quốc gia có số lượng chi nhánh đại học quốc tế lớn thứ ba trên toàn cầu, chỉ sau Trung Quốc và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Bài viết này xem xét lý do tại sao và cách thức Uzbekistan thực hiện chiến lược giáo dục xuyên quốc gia của mình.
Chính phủ nhiều quốc gia trên thế giới đã quyết định rằng giáo dục xuyên quốc gia, đặc biệt là các chi nhánh đại học quốc tế, có thể giúp họ đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế và xã hội. Trong những năm gần đây, Uzbekistan, một quốc gia ở Trung Á, đã tích cực hỗ trợ các trường đại học nước ngoài muốn thành lập cơ sở tại nước này. Mặc dù không được chú ý nhiều trên trường quốc tế, Uzbekistan hiện là quốc gia có số lượng chi nhánh đại học quốc tế lớn thứ ba trên toàn cầu, chỉ sau Trung Quốc và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE). Bài viết này xem xét lý do tại sao và cách thức Uzbekistan thực hiện chiến lược giáo dục xuyên quốc gia của mình.
Giáo dục đại học ở Uzbekistan thời hậu Xô Viết
Sự tan rã của Liên Xô vào năm 1991 đã chứng kiến Uzbekistan và bốn nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ khác ở Trung Á trở thành các quốc gia độc lập. Tất cả họ đều được kỳ vọng sẽ chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch sang nền kinh tế thị trường. Ban đầu, năm quốc gia Trung Á đã có những cách tiếp cận khác nhau đối với cải cách giáo dục đại học. Trong khi Kazakhstan và Kyrgyzstan đặt mục tiêu đại chúng hóa giáo dục đại học, thì Uzbekistan lại chọn duy trì hệ thống tinh hoa với mức độ tham gia tương đối thấp, vẫn dưới 10% vào năm 2010. Hơn nữa, Chính phủ Uzbekistan vẫn giữ quyền ra quyết định tập trung. Theo đó họ hoàn toàn chịu trách nhiệm trong việc quản lý tài chính, cấu trúc chương trình, cũng như chính sách tuyển sinh.
Một loạt các đạo luật được thông qua trong những năm 1990 và 2000 đã dẫn đến việc thành lập các tổ chức giáo dục mới, với mục tiêu gia tăng số lượng tuyển sinh, giới thiệu các bài kiểm tra đầu vào tiêu chuẩn và tăng cường hợp tác quốc tế. Tuy nhiên, những cải cách sâu rộng nhất diễn ra sau năm 2016, năm mà Shavkat Mirziyoyev trở thành Tổng thống. Chính phủ bắt đầu thúc đẩy giáo dục xuyên quốc gia như một cách để giúp đạt được mục tiêu tăng năng lực giáo dục đại học và cải thiện chất lượng giáo dục.
Quốc tế hóa giáo dục đại học
Quá trình quốc tế hóa giáo dục đại học của Uzbekistan đã bắt đầu trước năm 2016. Các trường đại học ở Uzbekistan đã thiết lập liên kết với các trường đại học nước ngoài để xây dựng các chương trình hợp tác, các quỹ đặc biệt để có thể đưa hàng trăm thanh niên Uzbekistan đi du học. Trong những trường hợp đặc biệt, một trường đại học nước ngoài có thể thành lập một chi nhánh tại Uzbekistan. Trường chi nhánh quốc tế đầu tiên được thành lập vào năm 1995 bởi Đại học Kinh tế Nga được đặt theo tên của G.V. Plekhanov, tiếp theo là hai trường đại học Nga khác vào năm 2006 và 2007. Việc các trường đại học thuộc sở hữu nước ngoài đầu tiên đến từ Nga có lẽ là điều tự nhiên vì Uzbekistan vẫn duy trì quan hệ chặt chẽ và liên kết thương mại với Nga, và đại bộ phận dân số nói tiếng Nga như ngôn ngữ thứ hai của họ.
Hợp tác quốc tế cũng dẫn đến sự ra đời của các tổ chức giáo dục tư nhân xuyên quốc gia thuộc sở hữu của những người Uzbekistan. Các tổ chức này cấp bằng của một trường đại học nước ngoài, thường đảm nhận vai trò cố vấn hoặc người hướng dẫn đồng thời chịu trách nhiệm đảm bảo chất lượng. Tổ chức đầu tiên như vậy là Đại học Quốc tế Westminster ở Tashkent (Westminster International University in Tashkent – WIUT), bắt đầu hoạt động vào năm 2002 với sự hỗ trợ của Đại học Westminster, Vương quốc Anh. Một số nhà nghiên cứu đã phân loại sai WIUT là một chi nhánh đại học quốc tế mặc dù các thông cáo báo chí của tổ chức này đã nhấn mạnh rằng trường đại học không phải là một chi nhánh, và trang web của Đại học Westminster gọi WUIT là “đối tác”. Cả các chi nhánh đại học quốc tế và các tổ chức giáo dục xuyên quốc gia thuộc sở hữu tư nhân trong nước đều nhanh chóng gặt hái được thành công và danh tiếng về việc cung cấp một nền giáo dục chất lượng cao và số lượng tuyển sinh cũng đã tăng lên đáng kể.
Được khuyến khích bởi thành công của các nhà cung cấp giáo dục xuyên quốc gia ở giai đoạn đầu tiên, Chính phủ Uzbekistan đã quyết định rằng việc mở rộng lĩnh vực giáo dục xuyên quốc gia sẽ đóng góp lớn vào việc đạt được mục tiêu tỷ lệ tham gia giáo dục đại học 50% vào năm 2030. Kể từ năm 2017, nhiều ưu đãi đã được cấp cho các trường đại học nước ngoài thành lập chi nhánh tại Uzbekistan, bao gồm các khoản trợ cấp, giảm thuế, bảo lãnh chống lỗ tài chính, và mặt bằng, đất đai, thiết bị thường được ưu đãi miễn phí. Nhu cầu lớn của sinh viên kết hợp với các ưu đãi hào phóng của Chính phủ Uzbekistan đã khuyến khích 23 tổ chức mở cơ sở tại nước này từ năm 2018 đến 2022. Tuy nhiên, với mức học phí tương đối thấp, các trường đại học nước ngoài không đến chỉ vì lợi nhuận; thay vào đó, họ còn đang đáp ứng các mục tiêu quốc tế hóa, công bằng xã hội và xây dựng thương hiệu toàn cầu.
Đầu năm 2024, Uzbekistan có 38 cơ sở giáo dục xuyên quốc gia, nơi sinh viên có thể lấy bằng đại học nước ngoài mà không cần rời khỏi Uzbekistan; 30 trong số các cơ sở này là các chi nhánh đại học quốc tế. Điều này đã dẫn đến việc Uzbekistan trở thành quốc gia có số lượng chi nhánh đại học quốc tế lớn thứ ba trên toàn cầu. Quốc gia này hiện có thể được công nhận là một trung tâm giáo dục đại học toàn cầu.
Điều đáng kinh ngạc không chỉ là có rất nhiều cơ sở mới được thành lập trong một thời gian ngắn như vậy, mà hầu hết các cơ sở này đều chiếm giữ mặt bằng rộng rãi, được trang bị tốt và có nguồn lực, trái ngược hoàn toàn với các tổ chức “đơn tầng trong một khối văn phòng” điều khá phổ biến ở nhiều trung tâm giáo dục xuyên quốc gia khác. Hơn nữa, các tổ chức giáo dục xuyên quốc gia mới ở Uzbekistan có tỷ lệ nhập học ấn tượng. Trong hai năm hoạt động đầu tiên, nhiều cơ sở đã thu hút được vài trăm sinh viên và một số cơ sở hiện có hơn 4.000 sinh viên.
Thành công này không phải là không có thách thức. Không có các quy định rõ ràng và riêng biệt dành cho các nhà cung cấp giáo dục xuyên quốc gia, điều này càng trở nên phức tạp bởi thực tế là các cơ sở do chính phủ tài trợ thường được giám sát bởi bộ cụ thể liên quan đến lĩnh vực giảng dạy chính của trường. Vì vậy, các trường khác nhau có thể phải tuân theo các yêu cầu và kỳ vọng khác nhau. Một số trường còn gặp khó khăn trong việc xin cấp phép. Các vấn đề liên quan đến việc giảng dạy không thể hiện sự nhận thức và tôn trọng các giá trị địa phương, chẳng hạn như khi một giáo sư bị sa thải vì thảo luận về xu hướng tình dục của một nhân vật lịch sử địa phương. Ngoài ra, nhiều sinh viên có trình độ tiếng Anh không ngang bằng với tiêu chuẩn quốc tế, dẫn đến nhu cầu về một năm dự bị và/ hoặc hỗ trợ ngôn ngữ bổ sung.
Các chiến lược hiệu quả
Trong số 30 chi nhánh đại học quốc tế của Uzbekistan, thì có 14 chi nhánh thuộc về các trường có trụ sở tại Nga. Tuy nhiên, có một điểm thú vị và không phổ biến của lĩnh vực giáo dục xuyên quốc gia của Uzbekistan là các tổ chức cũng đến từ nhiều quốc gia khác nhau bao gồm Ấn Độ, Ý, Latvia, Malaysia, Ba Lan, Singapore, Hàn Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ và Hoa Kỳ. Quốc tế hóa giáo dục đại học theo cách này mang lại ý nghĩa chiến lược tốt cho Uzbekistan, vì nó thúc đẩy thương mại và quan hệ quốc tế mà không quá phụ thuộc vào Nga.
Trong khi nhiều nhà cung cấp giáo dục xuyên quốc gia ở các trung tâm giáo dục khác tập trung vào các chương trình kinh doanh, khoa học máy tính và kỹ thuật, các tổ chức ở Uzbekistan cung cấp một loạt các môn học đa dạng có liên quan đến phát triển kinh tế của đất nước, chẳng hạn như năng lượng (dầu khí và hạt nhân), y học, công nghệ hóa học, khoa học dược, khoa học máy tính và chuyển đổi kỹ thuật số, sư phạm, nông nghiệp và quan hệ quốc tế.
Một tương lai hứa hẹn
Mặc dù còn quá sớm để khẳng định nhưng việc chưa có nhà cung cấp nước ngoài nào thất bại là một tín hiệu đáng khích lệ.
Tất cả các bên liên quan hiện đều có thể hài lòng với cách thức phát triển của giáo dục xuyên quốc gia của Uzbekistan. Người ta tin rằng chất lượng giáo dục đại học đã được cải thiện và các cơ sở mới đã đóng góp đáng kể vào việc tăng tỷ lệ tham gia giáo dục đại học, đạt 42% vào năm 2023. Mặc dù còn quá sớm để khẳng định nhưng việc chưa có nhà cung cấp nước ngoài nào thất bại là một tín hiệu đáng khích lệ. Uzbekistan có vị thế tốt để trở thành một trung tâm giáo dục cho khu vực Trung Á. Với mức học phí thấp hơn đáng kể so với quốc tế, có khả năng số lượng sinh viên quốc tế đến Uzbekistan sẽ tăng đáng kể trong thập kỷ tới. Tuy nhiên, do vẫn còn rất nhiều nhu cầu chưa được đáp ứng từ sinh viên trong nước, các tổ chức vẫn chưa thể chuyển sự chú ý sang sinh viên quốc tế.