Fareeda Khodabocus
Fareeda Khodabocus là giám đốc bảo đảm chất lượng tại Đại học Mauritius – một thành viên của Hệ thống nghiên cứu và hỗ trợ giáo dục đại học châu Phi (HERANA). E-mail: f.khodabocus@uom.ac.mu
Nghiên cứu là một trong ba trụ cột của giáo dục đại học. Đối với một trường đại học, để phát triển và đáp ứng những nhu cầu và thách thức của ngành công nghiệp tri thức, các giảng viên phải không ngừng thực hiện công tác nghiên cứu. Trong hai thập kỷ qua, các trường đại học nghiên cứu tại Mỹ, châu Âu và các quốc gia phát triển nói chung đã đẩy mạnh tầm quan trọng của việc đào tạo tiến sĩ, xem đây như một động lực cho sự tăng trưởng của nền kinh tế tri thức. Cũng tương tự như vậy, các nhà nghiên cứu ở châu Phi đã thực hiện những nghiên cứu khác nhau để khám phá hoạt động của các trường đại học với chức năng như một công cụ cho sự phát triển của lục địa châu Phi. Trên thế giới, những chương trình giáo dục mới và việc làm mới đang nổi lên thay thế cho những gì mang tính truyền thống. Theo Cục thống kê lao động Mỹ, những việc làm yêu cầu trình độ thạc sĩ được dự báo sẽ tăng lên 22% vào năm 2020, trong khi những vị trí yêu cầu trình độ tiến sĩ hoặc chuyên nghiệp sẽ tăng lên 20%. Những lĩnh vực nghiên cứu mới sẽ xuất hiện, đòi hỏi những trường đại học phải đổi mới và thay đổi phù hợp với nhu cầu của xã hội.
Xóa đói giảm nghèo, phổ cập giáo dục, trao quyền cho thế hệ trẻ nhiều hơn trong lĩnh vực giáo dục, giảm thiểu chảy máu chất xám, bình đẳng giới và khuyến khích phụ nữ châu Phi tham gia vào sự phát triển của châu lục… đã được đề cao trong các chương trình nghị sự chính phủ của châu Phi. Để góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển thiên niên kỷ của lục địa châu Phi, các trường đại học châu Phi được khuyến khích và hỗ trợ tăng cường năng lực nghiên cứu của họ, để đáp ứng được những yêu cầu về kỹ năng của xã hội tri thức đang nổi lên như những mục tiêu nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống và hạnh phúc của người dân. Mặc dù công việc này không dễ dàng trong bối cảnh đa dạng về kinh tế – xã hội và văn hóa cùng với sự khác biệt về chính trị giữa các quốc gia, những chính sách và khuôn khổ của việc nghiên cứu có thể đưa ra theo cách phù hợp để tiếp cận các giải pháp cho yêu cầu về tri thức của mỗi nước. Bài viết này dựa trên những kết quả nghiên cứu trong vòng 5 năm, với các diễn đàn thảo luận hàng năm – được thực hiện bởi Trung tâm giáo dục đại học và tín nhiệm (CHET) cho bảy trường đại học hàng đầu ở châu Phi.
Bài viết này dựa trên những kết quả nghiên cứu trong vòng 5 năm, với các diễn đàn thảo luận hàng năm, được thực hiện bởi Trung tâm giáo dục đại học và tín nhiệm (CHET) cho bảy trường đại học hàng đầu ở châu Phi
Xu hướng đào tạo tiến sĩ
Các kết quả nghiên cứu cho thấy rằng, tại bảy trường đại học hàng đầu châu Phi cận Sahara (cụ thể là Đại học Cape Town (UCT), Đại học Maker Ere, Đại học Ghana, Đại học Botswana, Đại học Mauritius, Đại học Nairobi, Đại học Eduardo Nairobi và Đại học Eduardo Mondlane), trong giai đoạn từ năm học 2000-2001 đến 2013-2014 có 3538 tiến sĩ tốt nghiệp, trong đó UCT chiếm 57% và 43% cho sáu trường đại học còn lại. Sự tăng trưởng chậm trong tuyển sinh tiến sĩ được theo dõi trong nhóm sáu trường đại học hàng đầu trái ngược với sự gia tăng trong tuyển sinh trình độ thạc sĩ cùng kỳ. Các kết quả nghiên cứu cho thấy rằng không có nhiều thạc sĩ tiếp tục chuyển lên học tiếp hệ tiến sĩ sau khi hoàn thành các nghiên cứu của họ. Không có sự khích lệ ở các tổ chức giáo dục đại học và ở khu vực tư nhân cũng như chính phủ để thúc đẩy sinh viên châu Phi theo đuổi các nghiên cứu ở trình độ cao hơn. Nghiên cứu cho thấy có hai nhân tố chính ảnh hưởng tới việc đào tạo tiến sĩ ở nhóm sáu trường đại học hàng đầu châu Phi là: các giảng viên có bằng tiến sĩ cuối cùng cũng làm trong các lĩnh vực tư vấn và/hoặc dạy thêm, những việc đem lại cho họ nhiều lợi ích hơn việc tham gia đào tạo tiến sĩ. Điều thú vị là mặc dù Mauritius được xếp hàng đầu trong khu vực cận Sahara trong Báo cáo Cạnh tranh toàn cầu 2015-2016 do Diễn đàn Kinh tế Thế giới công bố, thì trường Đại học Mauritius cũng không đào tạo được nhiều tiến sĩ. Phải nhấn mạnh thêm rằng, với bất cứ trường đại học nào, để nâng cao khả năng đào tạo của mình, việc hiểu rõ hơn về thị trường việc làm đại học và phi đại học cho tri thức cao cấp là rất quan trọng. Công bố gần dây của CHET “Giáo dục tiến sĩ ở Nam Phi” nhấn mạnh rằng, để đào tạo ra những tiến sĩ chất lượng, thì cũng phải đặt tầm quan trọng tương ứng cho việc giám sát chất lượng, và việc này phải được hỗ trợ bởi những phân tích nghiên cứu chỉ ra liệu có phù hợp giữa nhu cầu của thị trường lao động với kiến thức và kỹ năng mà những người tốt nghiệp tiến sĩ thể hiện hay không.
Nghiên cứu sâu hơn của CHET chỉ ra rằng ngoài UCT, việc tạo lập trí thức và kết quả nghiên cứu của sáu trường đại học hàng đầu không đủ mạnh để đóng góp bền vững cho phát triển, trong khi đó nhiều người cho rằng, các trường đại học châu Phi phải đào tạo học vị tiến sĩ nhiều hơn để nâng cao việc tạo lập tri thức. CHET đưa ra các tiêu chí cho các trường đại học nghiên cứu là 50% giảng viên cơ hữu phải có bằng tiến sĩ, điều này cho phép họ tham gia giảng dạy và nghiên cứu ở trình độ cao cũng như tạo ra thêm nhiều tiến sĩ hơn nữa cho sự phát triển của nền kinh tế tri thức. Một mối quan tâm khác là ngoại trừ Hội đồng chất lượng giáo dục đại học Nam Phi, các chính sách kiểm soát chất lượng của các chương trình đào tạo sau đại học của các quốc gia châu Phi khác là không rõ ràng. Có ít các hệ thống đánh giá và các cơ chế kiểm soát chất lượng được đưa vào để đảm bảo chất lượng của các tiến sĩ. Điều thú vị là các nghiên cứu CHET chỉ ra rằng thị trường lao động và chính phủ các nước châu Phi không đánh giá một cách có hệ thống năng lực của những người có bằng tiến sĩ, cũng như những công việc tương xứng họ có thể làm để đóng góp cho xã hội.
So những gì diễn ra ở châu Âu – chẳng hạn như ở Anh – cơ quan đảm bảo chất lượng (AAA) cung cấp một bản “quy tắc thực hành” cho các nghiên cứu sau đại học, bao gồm cả đào tạo tiến sĩ. Kết quả là từ lâu các trường đại học ở Anh đã có những chỉ dẫn mô tả rõ ràng các quyền lợi và trách nhiệm của giám sát viên, của các trường đại học và các ứng viên tiến sĩ. Các đánh giá nội bộ và bên ngoài tạo thành một “khung nghiên cứu chuẩn” và tăng tính minh bạch cùng trách nhiệm giải trình. Kết quả của việc đánh giá nội bộ là cơ sở cho đánh giá bên ngoài từ tổ chức thứ ba, ví dụ QAA, Hội đồng tài trợ giáo dục đại học (HEFCE) hoặc những cơ quan nghiên cứu chuyên môn khác. Trong nhiều trường hợp khi những nhà tài trợ có nguồn kinh phí để đào tạo tiến sĩ, cũng có thể có đánh giá bên ngoài áp dụng cho đào tạo tiến sĩ. Do đó, người ta tin rằng đối với một trường đại học, để thể hiện như một công cụ cho sự phát triển thì những khuôn khổ thích hợp phải được đưa ra ở cấp độ quốc gia để kiểm soát và đánh giá hiệu quả đầu ra của đào tạo tiến sĩ.
Thách thức của nghiên cứu
Châu Phi được xem là một lục địa với tiềm năng phát triển to lớn, và được kêu gọi để hợp tác khai thác các nguồn tài nguyên mới nổi. Các trường đại học ở châu Phi có khả năng và nguồn lực rất lớn để triển khai đào tạo, phát triển và đổi mới. Khi nền kinh tế tri thức phát triển, những nghề nghiệp cần trình độ tiến sĩ sẽ nổi lên ở châu Phi, và những phương pháp dạy học, nghiên cứu mới cần thiết phải thay thế cho những phương pháp truyền thống. Những người có bằng tiến sĩ phải được thúc đẩy và hướng dẫn để có thể tạo ra nhiều tiến sĩ hơn, điều này sẽ củng cố và tăng tiềm lực của lực lượng lao động. Việc số hóa và tin học hóa sẽ đóng vai trò chủ đạo trong quá trình chuyển đổi của tất cả các doanh nghiệp và các lĩnh vực tài chính, giáo dục và các lĩnh vực phát triển then chốt khác ở châu Phi.
Nghiên cứu sâu hơn của CHET chỉ ra rằng ngoài UCT, việc tạo lập trí thức và kết quả nghiên cứu của sáu trường đại học hàng đầu không đủ mạnh để đóng góp bền vững cho phát triển
Tương tự như vậy, các trường đại học sẽ cần phải tăng cường khả năng truy cập vào cơ sở dữ liệu nghiên cứu điện tử và cải tiến các thiết bị công nghệ thông tin phục vụ nghiên cứu. Các trường đại học cần phải xem xét lại mô hình đào tạo tiến sĩ của họ để đưa ra các mô hình mới và tốt hơn cho quản lý, giám sát và hợp tác sau đại học, tạo thêm các tương tác giữa các trường và hợp tác quốc tế. Các cơ chế và chính sách kiểm soát ở cấp độ quốc gia và khu vực cần định hướng cho việc thực hiện các chiến lược và kế hoạch nghiên cứu. Các đánh giá cần thường xuyên được thực hiện để đảm bảo đầu ra của đào tạo tiến sĩ phù hợp với những yêu cầu về kỹ năng cho thị trường lao động ở các ngành học thuật, công nghiệp, công cộng và tư nhân. Khảo sát các kết quả nghiên cứu sẽ giúp tìm hiểu về khả năng được tuyển dụng của người tốt nghiệp tiến sĩ đối với thị trường lao động và sẽ xác định mức độ đóng góp và tác động của nghiên cứu đến nền kinh tế tri thức. Cuối cùng nhưng không kém quan trọng, đó là phải gia tăng sự hỗ trợ cho các tổ chức nghiên cứu, với một mô hình nguồn vốn tài trợ ổn định hơn.