Ellen Hazelkorn và Tom Boland là đối tác liên doanh của BH Associates, www.bhassociates.eu. E-mail: info@bhassociates.eu.
Tóm tắt: Ireland đang đặt mục tiêu phát triển một chiến lược xây dựng một hệ thống đại học thống nhất về học tập, kỹ năng và kiến thức. Vì sao, và những thách thức Ireland phải đối mặt là gì?
Đối với Ireland, việc tập trung vào trình độ đại học đã dẫn đến thành công về kinh tế và xã hội. Nhưng điều đó cũng gây ra sự mất cân bằng trong hệ thống sau trung học và những thách thức khác. Giáo dục đại học (HE – Higher Education) được coi là con đường chính dẫn đến thành công cá nhân và sự nghiệp, trong khi giáo dục và đào tạo nâng cao (FET – Future Education and Training) được coi là lựa chọn thứ hai. Giải pháp về mặt chính sách là phát triển chiến lược xây dựng một hệ thống đại học thống nhất về học tập, kỹ năng và tri thức, theo đó, bất kể người học tham gia FET, HE hay theo đuổi sự nghiệp nghiên cứu, họ đều ở trong một hệ thống duy nhất đáp ứng tài năng, tham vọng và động lực của từng cá nhân.
Chính sách quốc gia tập trung vào việc đạt được trình độ đại học…
Ireland là điển hình cho điều mà Dirk van Damme, trong bài báo của ông về chủ đề này, gọi là những quốc gia có thu nhập cao, nơi hơn một nửa số thanh niên trong độ tuổi học đại học có bằng cấp giáo dục sau trung học. Thật vậy, Ireland dẫn đầu lĩnh vực này theo nhiều cách. 91% học sinh hoàn thành chương trình giáo dục trung học, một trong những tỷ lệ cao nhất trong số những quốc gia có thu nhập cao theo OECD, và khoảng 66% học sinh tốt nghiệp phổ thông gia nhập giáo dục đại học. Theo Báo cáo chuyên đề về trình độ học vấn của năm 2022 (The Educational Attainment Thematic Report for 2022), 63% nhóm tuổi từ 25 đến 34 ở Ireland có trình độ đại học. Ireland đứng thứ ba trong OECD và thứ hai trong Liên minh châu Âu về trình độ giáo dục đại học.
Ngược lại, chúng tôi ước tính rằng chỉ có khoảng 20% học sinh tốt nghiệp phổ thông theo học FET. Tỷ lệ NEET (Not in Employment, Education and/or Training – không làm việc, không tham gia giáo dục và/hoặc đào tạo) (15–24 tuổi) là khoảng 13,4%, cao hơn cả tỷ lệ của EU và mức trung bình của OECD.
Cùng với việc Ireland là thành viên của Liên minh châu Âu, tỷ lệ cao tham gia vào giáo dục đại học đã dẫn đến sự chuyển đổi mạnh mẽ của nền kinh tế nước này. Từ chỗ phụ thuộc nặng nề vào những chính sách bảo hộ và nông nghiệp, Ireland hiện là một trong những nền kinh tế cởi mở nhất trên thế giới và là một trong những nền kinh tế hoạt động tốt nhất trong Liên minh châu Âu. Rõ ràng rằng, việc áp dụng mô hình kinh tế tri thức đã biến đổi Ireland, với những tác động to lớn đến giáo dục đại học. Những tác động đối với xã hội Ireland cũng rất sâu sắc, với sự chuyển dịch từ một xã hội hướng nội, rất bảo thủ thành một xã hội có đặc tính dân chủ tự do, cởi mở hơn.
Trong nhiều thập kỷ, mối quan tâm lớn nhất là đại chúng hóa giáo dục đại học; điều này khá dễ hiểu, đối với một quốc gia thiếu tài nguyên thiên nhiên, mục tiêu đặt ra là có thêm nhiều người có trình độ đại học. Kể từ năm 2012, quá trình đó được hỗ trợ bởi Chiến lược quốc gia về giáo dục đại học đến năm 2030, hỗ trợ định hướng chiến lược và định hình bối cảnh giáo dục đại học nhằm tạo ra một hệ thống phối hợp và gắn kết gồm những cơ sở giáo dục đại học lớn hơn và đa dạng hơn, được gọi là “sự đa dạng có định hướng”.
Nhưng càng ngày, người ta càng nhận ra rằng việc tập trung quá mức vào việc nâng cao trình độ giáo dục đại học đã dẫn đến việc làm rỗng khu vực FET.
…Nhưng dẫn đến mất cân bằng trong hệ thống sau trung học và những thách thức khác
Nhưng càng ngày, người ta càng nhận ra rằng việc tập trung quá mức vào việc nâng cao trình độ giáo dục đại học đã dẫn đến việc làm rỗng khu vực FET. Điều này đã tạo ra một nền văn hóa, đặc biệt trong giới trẻ và cha mẹ của họ, coi giáo dục đại học là con đường duy nhất dẫn đến thành công cá nhân và nghề nghiệp. Quan điểm sai lệch này, rằng FET chỉ là lựa chọn thứ hai và chủ yếu dành cho những nhóm dân chúng có nền tảng kinh tế xã hội thấp hơn, cũng được thúc đẩy bởi cách các phương tiện truyền thông thường xuyên xếp hạng các trường trung học theo tỷ lệ học sinh chuyển lên học đại học.
Lỗi cũng là từ chính sách quốc gia và đầu tư. Ví dụ, trong khi các cơ sở giáo dục đại học được đầu tư đáng kể để xây dựng khuôn viên và các tòa nhà nguy nga, thì khu vực FET vẫn chỉ có những tòa nhà tạm bợ và trang thiết bị nghèo nàn.
Lợi ích kinh tế thu được khi có bằng đại học vẫn rất đáng kể. Nhưng như Dirk van Damme lưu ý, ngày càng có nhiều bằng chứng về tác động tiêu cực của tỷ lệ thành đạt cao. Ví dụ như phí bảo hiểm của những người có bằng đại học che giấu tình trạng thiếu việc làm và lao động trái ngành. Theo một nghiên cứu gần đây, vào năm 2019, khoảng 333.500 người lao động, tương đương 15% lực lượng lao động, là những người tốt nghiệp đại học có trình độ cao hơn yêu cầu của công việc. Trong số những việc làm mới được tạo ra trong giai đoạn từ 2008 đến 2019, gần 3/4 được thực hiện bởi những người có trình độ đại học cao hơn yêu cầu của công việc. Phụ nữ có trình độ đại học nhiều khả năng phải làm những công việc thấp hơn trình độ của họ, chiếm 56% tổng số lao động có trình độ cao hơn yêu cầu của công việc. Số lượng người lao động có trình độ cao hơn yêu cầu của công việc chủ yếu tốt nghiệp trong bốn lĩnh vực chính: kinh doanh, quản trị và luật; nghệ thuật và xã hội nhân văn; kỹ thuật, xây dựng và sản xuất; sức khỏe và phúc lợi.
Sự phân cực của thị trường lao động cũng là một thực tế hiện nay ở Ireland. Mặc dù tỷ lệ có việc làm cao (tỷ lệ thất nghiệp được đăng ký là 4,3% vào tháng 1 năm 2023), vẫn có sự thiếu hụt kỹ năng trong những lĩnh vực then chốt, chẳng hạn như trong tất cả những ngành liên quan đến sức khỏe, tài chính, giáo dục và chuyên gia giáo dục, tài xế xe buýt, chuyên gia xây dựng và kỹ thuật, v.v… Mối lo ngại thực sự là lực lượng lao động Ireland không có đủ kiến thức và kỹ năng để đáp ứng những thách thức và cơ hội trong tương lai. Cấu trúc kỹ năng phân cực này, như van Damme đã lưu ý, có thể dẫn đến bất bình đẳng thu nhập ngày càng tăng. Cho đến nay, điều này vẫn chưa chuyển thành mức độ căng thẳng xã hội đáng kể, nhưng sự bất bình đẳng như vậy, kết hợp với mức độ kỳ vọng chưa đạt được của những người có trình độ đại học, tình trạng thiếu nhà ở, giá thuê cao và chi phí sinh hoạt tăng cao là mối đe dọa đối với khế ước xã hội.
Hồ sơ nhân khẩu học của Ireland cũng đang thay đổi. Mặc dù dân số vẫn tương đối trẻ, nhưng đang già đi nhanh hơn bất kỳ nơi nào khác ở châu Âu; điều này không chỉ tạo ra áp lực đối với dịch vụ y tế mà còn đặt ra câu hỏi về hệ thống giáo dục và đào tạo. Giống như nhiều quốc gia, Ireland có cấu trúc giáo dục tuyến tính, theo đó học sinh học từ tiểu học đến trung học rồi đến sau trung học rồi đi làm – nhưng thực tế là mọi người đang sống lâu hơn và những yêu cầu của thị trường lao động ngày càng nhanh chóng thay đổi đòi hỏi một hệ thống giáo dục đào tạo khác linh hoạt hơn. Tuy nhiên, chỉ có 12,6% người trưởng thành trong độ tuổi 25–64 tham gia học tập, thấp hơn mục tiêu 15% của EU.
Giải pháp về mặt chính sách
Vào tháng 5 năm 2022, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Đại học và Cao đẳng, Nghiên cứu, Đổi mới và Khoa học (DFHERIS) đã công bố Nền tảng Chính sách: Tiến tới Hệ thống Đại học Thống nhất về Học tập, Kỹ năng và Tri thức (Policy Platform: Progressing a Unified Tertiary System for Learning, Skills and Knowledge). Một chiến lược sẽ được công bố trong giai đoạn 2023–2024.
Mục tiêu là tạo ra một hệ thống mà theo đó, bất kể người học tham gia FET, HE hay theo đuổi sự nghiệp nghiên cứu, họ đều ở trong một hệ thống duy nhất đáp ứng tài năng, tham vọng và động lực của từng cá nhân. Hệ thống này sẽ tạo cơ hội để đào tạo lại, nâng cao kỹ năng và tái sử dụng những bằng cấp phù hợp nhất với độ tuổi, giai đoạn phát triển, sở thích và hoàn cảnh sống của người học. Tất cả các tổ chức trong một hệ thống như vậy sẽ được phân biệt theo sứ mệnh, vai trò và trách nhiệm của chúng, nhưng sẽ hợp tác làm việc trong một hệ thống kiến thức, kỹ năng và đổi mới duy nhất.
Cho đến nay, sự chú ý đều tập trung vào việc tạo ra sự kết nối lớn hơn giữa khu vực FET và HE. Tuy nhiên, việc chú ý đến các lộ trình (chẳng hạn như tạo điều kiện cho sinh viên bắt đầu học tại các trường FET và sau đó chuyển tiếp lên các trường đại học) chỉ củng cố quan điểm cho rằng giáo dục đại học là mục tiêu chính. Ngoài ra, việc tạo ra hàng ngàn địa điểm đại học mới đã dẫn đến sự sụt giảm mạnh số lượng tuyển sinh vào FET.
Khi tập trung nhiều hơn vào các kỹ năng, vào phát triển học tập dựa trên công việc và thực hiện nhiều nghiên cứu ứng dụng hơn, sẽ có sự cạnh tranh ngày càng tăng trong tuyển sinh và đầu tư giữa các trường cao đẳng FET, các đại học công nghệ và đại học nghiên cứu chuyên sâu. Ở cấp độ hệ thống, điều này đang tạo ra những căng thẳng tiềm ẩn xung quanh việc xác định rõ ràng sứ mệnh của mỗi khu vực và ranh giới của sứ mệnh đó.
Ireland đã định vị mình là một nền kinh tế kỹ năng cao, nhưng Ireland sẽ cần phát triển, đầu tư và thực hiện một chiến lược giáo dục và kỹ năng cân bằng hơn cho tương lai. Đặc biệt, cần chú ý nhiều hơn đến việc tăng cường FET, giải quyết sự mất cân bằng về kỹ năng, cũng như thách thức những thành kiến văn hóa đã ăn sâu.