Vivienne C. Bachelet là Phó Giáo sư (Associate Professor) tại School of Medicine, Universidad de Santiago de Chile (USACH), Chile. Email: vivienne.bachelet@usach.cl.
Tóm tắt: Các tổ chức xếp hạng sử dụng các công bố khoa học để xây dựng các chỉ số về chất lượng đại học. Nhiều trường đại học trên thế giới thưởng tiền nhằm khuyến khích các học giả và các nhà khoa học đăng bài trên những tạp chí có chỉ số hoặc tác động cao, như một cách thúc đẩy năng suất nghiên cứu của trường. Tuy nhiên, các trường đại học có thể đang sử dụng cả những cơ chế khác để tăng số lượng những ấn phẩm được ghi nhận cho trường, đánh lừa những chỉ số đang được sử dụng để xếp hạng các trường đại học.
Hội nghị Thế giới lần thứ sáu về Liêm chính trong Nghiên cứu được tổ chức tại Hồng Kông vào những ngày đầu của tháng 6 năm 2019, ngay trước khi diễn ra các cuộc biểu tình quần chúng ngày 9 tháng 6. Hội nghị được tổ chức bởi Đại học Hồng Kông và quy tụ các học giả, các nhà nghiên cứu, người ủng hộ, nhà báo, biên tập viên, thanh tra đạo đức trong nghiên cứu đại học, quan chức chính phủ, v.v… từ khắp nơi trên thế giới. Trung Quốc có số lượng đại biểu tham gia đông đảo, và những đại diện hàng đầu của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã có những bài phát biểu quan trọng.
Một trong những phiên họp toàn thể chính được dành cho vai trò của các cơ quan tài trợ trong việc định hình các thực hành nghiên cứu có trách nhiệm. Một trong những diễn giả là Qikun Xue từ Đại học Thanh Hoa, bà đã trình bày tổng quan về những chính sách liêm chính trong nghiên cứu và thực tiễn trong Trường đại học này – được Bảng xếp hạng Đại học Thế giới Times Higher Education xếp số một ở Trung Quốc và châu Á. Sau bài phát biểu của bà, một đại biểu đã thẳng thừng chất vấn bà về việc các trường đại học Trung Quốc có chính sách trả tiền cho các nhà nghiên cứu để họ đăng bài trên những tạp chí có tác động cao. Đại biểu này có giọng điệu thù địch, và câu hỏi của ông ta về cơ bản giả định rằng việc trả tiền cho các nhà khoa học khi những bài báo của họ được công bố là trái với tính chính trực của nghiên cứu. Qikun Xue trả lời vắn tắt rằng đã hơn một thập kỷ trường đại học của bà không trả tiền cho các nhà khoa học vì các ấn phẩm học thuật.
Thưởng tiền cho các bài báo được công bố
Có vấn đề gì với việc thưởng tiền cho những học giả hoặc nhà khoa học đã có nghiên cứu được công bố trong một tạp chí có tác động cao hoặc có bài báo được xuất bản trong những tạp chí được lập chỉ mục trong Scopus hay Web of Science (WoS)? Thực tế này rất phổ biến ở Trung Quốc cho đến khi nó bị cấm gần đây, và không chỉ diễn ra ở đó, mà trên thực tế nó lan rộng ở nhiều quốc gia. Ở Chile, gần như tất cả các trường đại học thưởng tiền cho những bài báo được công bố và mức thưởng được tính theo thứ hạng của tạp chí hoặc cơ sở dữ liệu chỉ mục (các bài báo được lập chỉ mục WoS được trả nhiều hơn các bài báo Scopus).
Động lực đằng sau chính sách này là khuyến khích những học giả không chỉ giảng dạy mà còn tham gia vào nghiên cứu và công bố. Ở nhiều quốc gia mới nổi với hệ thống giáo dục đại học vẫn đang cố gắng củng cố văn hóa nghiên cứu, đây có vẻ là một cách dễ dàng để nâng cao năng suất của họ và nhờ đó, đạt được vị trí trong các hệ thống xếp hạng trường đại học, mà hầu hết đều căn cứ vào kết quả đầu ra do WoS hoặc Scopus thông báo. Trong khi hình thức khuyến khích này dường như không được văn hóa khoa học phương Tây chấp nhận, và một số nước có thể coi đó là hành vi vi phạm tính liêm chính trong nghiên cứu, những nước khác coi chính sách này như một cách thúc đẩy nâng cao năng suất của các nhà khoa học, và do đó, tăng thêm uy tín và danh tiếng của tổ chức. Dù hệ thống khen thưởng này được thực hiện theo cách nào thì cách thức cơ bản vẫn là thông cáo về sự liên kết với trường.
Các trường đại học có mua các công bố nghiên cứu không?
Thưởng tiền để khuyến khích văn hóa nghiên cứu có thể đã biến chất thành một cách đánh lừa hệ thống đối với những trường đại học mong muốn nâng cao vị trí của họ trong hệ thống xếp hạng quốc tế. Cải thiện thứ hạng có thể đem lại nhiều lợi ích cho một trường đại học, vì thứ hạng cao hơn thu hút được nhiều sinh viên đăng ký học hơn và tạo ra doanh thu lớn hơn.
Các trường đại học ở Chile đang sử dụng nhiều cơ chế đánh lừa hệ thống, chẳng hạn như khuyến khích những học giả ngây thơ đưa liên kết với trường đại học vào phần thông tin về tác giả trong bản thảo gửi đi dù trường không đóng góp gì vào nghiên cứu hoặc không trả lương cho học giả. Có nhiều trường hợp các trường đại học tư nhân vì lợi nhuận của Chile liên hệ với các nhà nghiên cứu nước ngoài, đề nghị thưởng tiền để họ đưa liên kết với trường đại học vào những công bố tiếp theo của họ trên những tạp chí có tác động cao, ngay cả khi những tác giả này không có bất kỳ mối liên hệ nào với tất cả những trường đại học đó. Phần thưởng bằng tiền do các trường đại học đưa ra cũng có thể thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu lâm sàng độc lập trong các bệnh viện giảng dạy. Trong khi liên kết thực sự của tác giả là bệnh viện nơi tác giả làm việc, một liên kết với trường đại học có thể bỗng nhiên xuất hiện trong bài công bố kết quả nghiên cứu – nhờ vào khoản tiền thưởng này. Tương tự như vậy, những giảng viên thời vụ, những người giảng dạy các khóa học ở nhiều trường đại học, có thể chọn khoản thưởng cao nhất cho bài báo, hoặc, thậm chí, nhận tất cả các khoản thưởng; trong bài gửi đăng, tác giả này sẽ xuất hiện như một học giả liên kết với nhiều trường đại học. Ở những nơi khác trên thế giới, một số trường đại học đề nghị trao những vị trí danh dự cho những học giả danh tiếng từ các trường đại học phương Tây, đôi khi ký kết hợp đồng, với kỳ vọng rằng trong những công bố của những học giả này sẽ xuất hiện tên của họ (các trường đại học) trong vai trò liên kết.
Ảnh hưởng đến thứ hạng
Như vậy, thứ hạng phụ thuộc nhiều vào các mối liên kết, nhưng phụ thuộc nhiều hơn vào các liên kết với trường đại học. Hệ thống xếp hạng và kiểm định chất lượng và sự cạnh tranh giữa các trường đại học đã dẫn đến một nền văn hóa xếp-hạng-hay-là-chết. Nhiều chỉ số được sử dụng bởi các nhà xếp hạng (ví dụ như số lượng giải Nobel) không dễ dàng điều chỉnh trong một khung thời gian ngắn, trong khi năng suất (đầu ra) lại rất dễ điều chỉnh. Việc có nhiều liên kết ngày càng trở thành phổ biến – thậm chí có thể nói, thành chuẩn mực – do quá trình quốc tế hóa các trường đại học và sự phát triển của các dự án nghiên cứu hợp tác.
Ngoài nghiên cứu của chúng tôi, dường như có rất ít hoặc không có sự quan tâm nào đến tính toàn vẹn của nghiên cứu và đạo đức của cộng đồng xuất bản, nên quy mô của vấn đề này chưa được thấy rõ.
Do đó, không có gì ngạc nhiên khi hầu hết các bài báo, đặc biệt trong lĩnh vực y sinh, có nhiều đồng tác giả, và một số trong số họ có thể báo cáo có liên kết với nhiều trường. Khi một tác giả gửi bản thảo để xuất bản, tất cả những trường liên kết xuất hiện trong phần thông tin về tác giả tự động được ghi nhận. Đáng ngạc nhiên là không tạp chí nào đưa ra khuyến nghị về sự cần thiết báo cáo chính xác những trường liên kết và các tác giả dựa vào đánh giá tốt nhất của mình để đưa vào bài báo một hoặc nhiều liên kết, tùy thuộc vào phần thưởng có thể nhận được. Tuy nhiên, liệu chúng ta có biết những liên kết được báo cáo là thật hay không? Sự chính xác của những báo cáo liên kết đó được các bên liên quan xác minh đến mức nào? Trong một nghiên cứu kiểm tra và xác minh các liên kết của những tác giả báo cáo có nhiều đơn vị liên kết, với ít nhất một trong số đó thuộc một cơ sở giáo dục đại học của Chile, chúng tôi không thể xác thực 38% những đơn vị liên kết được báo cáo bằng cách sử dụng những phương tiện tra cứu có sẵn.
Khi các thước đo trở thành động lực làm nền tảng cho nhiều chính sách giáo dục đại học quan trọng, thì dữ liệu được sử dụng để xây dựng những thước đo này cần phải hợp lệ. Ngoài nghiên cứu của chúng tôi, dường như có rất ít hoặc không có sự quan tâm nào đến tính toàn vẹn của nghiên cứu và đạo đức của cộng đồng xuất bản, nên quy mô của vấn đề này chưa được thấy rõ. Nếu hệ thống giáo dục đại học toàn cầu tiếp tục sử dụng các ấn phẩm học thuật như một tiêu chí đánh giá chất lượng, thì cần đảm bảo để không xảy ra tình trạng gian lận. Những tác động cần sâu rộng, và những giải pháp phải thu hút sự tham gia của nhiều bên liên quan, bao gồm các trường đại học, các tổ chức xếp hạng, tạp chí, nhà tài trợ, và các tổ chức về đạo đức xuất bản và liêm chính trong nghiên cứu.