Josep M. Duart là Giáo sư chính thức tại trường Đại học Mở Catalonia. E-mail: jduart@uoc.edu. Albert Sánchez-Gelabert là Giảng viên về Xã hội học tại Trường Đại học tự trị Barcelona. E-mail: albert.sanchez@uab.cat. Josep M. Vilalta là Thư ký điều hành của Hiệp hội các trường đại học công lập Catalonia và là Giám đốc Mạng lưới đổi mới đại học toàn cầu. E-mail: jmvilalta@acup.cat.
Tóm tắt: Bài viết này phân tích tác động của các cuộc biểu tình ủng hộ độc lập ở Catalonia (2017-2019) đối với sinh viên và các trường đại học Catalonia. Những cuộc biểu tình này không ảnh hưởng nhiều đến hệ thống đại học Catalonia. Số lượng lớn sinh viên đã tham gia biểu tình. Một số trường đại học cho phép sinh viên hoàn thành các khóa học bằng bài thi cuối khóa vì họ đã bỏ lỡ một số buổi học.
Các sự kiện chính trị ở Catalonia, đặc biệt là những gì xảy ra trong giai đoạn giữa 2015 và 2019, cũng tác động đến các trường đại học bởi vì nhiều sinh viên và giảng viên tham gia vào các cuộc biểu tình và các trường đại học phải có những phản ứng ở cấp độ tổ chức trước những diễn biến không ngừng này. Những hành động đầu tiên châm ngòi cho các cuộc vận động này xảy ra trước cuộc trưng cầu dân ý – do chính quyền Catalonia thúc đẩy và hỗ trợ – về quyền tự quyết vào ngày 1 tháng mười năm 2017, đáp trả việc cảnh sát điều tra và bắt bớ nhằm phá hoại cuộc bầu cử. Cuộc trưng cầu dân ý đã mở ra một thời kỳ đàn áp, bắt đầu bằng các biện pháp của cảnh sát trong ngày trưng cầu dân ý và việc bắt giữ, tống giam các nhà hoạt động ủng hộ độc lập và các lãnh đạo chính quyền Catalonia, những người sau này bị đưa ra xét xử theo quy trình tư pháp (một nhóm lãnh đạo khác, bao gồm cả tổng thống, đã chọn cách xin tị nạn ở Bỉ, Scotland và Thụy Sĩ). Tình trạng bất ổn lên đến đỉnh điểm hai năm sau đó, khi tòa án tối cao Tây Ban Nha công bố bản án vào ngày 14 tháng mười năm 2019, phán quyết đa số bị cáo phạm tội xúi giục nổi loạn và bị kết án từ 9 đến 13 năm tù. Phán quyết này đã châm ngòi cho một làn sóng tổng động viên mới, trong đó có sự tham gia của các trường đại học Catalonia và một số sinh viên của họ.
Sự tham gia của đại học
Catalonia tự hào có một số trường đại học được xếp hạng cao nhất về mặt học thuật ở khu vực Nam Âu. Hệ thống đại học Catalonia, bao gồm khoảng 240 ngàn sinh viên và hơn 18 ngàn giảng viên, đã tham gia vào các phong trào hoạt động và phản kháng ngay từ đầu, cả ở cấp độ tổ chức và thông qua sinh viên và giảng viên. Tháng mười năm 2012, Hiệp hội các trường đại học công lập Catalonia (ACUP)- do tám trường đại học công lập ở Catalonia thành lập và đại diện cho 87,5% sinh viên đại học trong khu vực- đã công bố ý định tham gia Hiệp ước Quốc gia về Quyền Tự quyết, và điều này được nhắc lại trong cuộc thảo luận rộng rãi được tổ chức vào ngày 9 tháng mười một năm 2014. Đến mùng 3 tháng mười năm 2017, hai ngày sau cuộc trưng cầu dân ý, các trường đại học đã tham gia vào cuộc tổng đình công rất thành công do các công đoàn lớn ở Catalonia kêu gọi cùng với sự hỗ trợ của các hiệp hội sinh viên đại học. Hai năm sau đó, khi tòa án tối cao thông qua phán quyết, ACUP đã ban hành một tuyên bố do tất cả các hiệu trưởng trường đại học ký, trong đó khẳng định lại các quan điểm đã được bày tỏ ngày 24 tháng ba năm 2018, kể cả “cảm giác kinh hoàng sâu sắc trước sự việc một số lãnh đạo và nhân vật chính trị Catalonia bị bắt giam”, “sự phẫn nộ trước tình hình ở Catalonia” và “mối lo ngại cho sự an toàn của những người bị ảnh hưởng bởi phán quyết”. Tuyên bố do ACUP đưa ra đã kêu gọi “tất cả các đảng phái chính trị liên quan tập trung mọi nỗ lực nhằm tìm giải pháp cho cuộc xung đột chính trị hiện tại; một giải pháp được đa số xã hội Catalonia đồng ý và cần được triển khai nhanh nhất có thể”. Như vậy, các trường đại học Catalonia đã đưa ra lập trường ủng hộ quyền con người và cá nhân, phù hợp với bản sắc đa diện của trường đại học và tận dụng uy thế đạo đức và học thuật của trường, thay vì uy thế chính trị.
Sự tham gia của sinh viên
Bất chấp quan điểm ở cấp độ tổ chức, sau khi bản án có tội được thông qua vào ngày 14 tháng mười năm 2019, các trường đại học vẫn nhiều lần lâm vào tình trạng đối đầu với sinh viên. Sau khi có phán quyết, các sinh viên đã kêu gọi đình công 72 tiếng, điều này dẫn đến một giai đoạn phản kháng, bắt đầu bằng cuộc biểu tình chiếm giữ hàng loạt vị trí ở sân bay Barcelona – El Prat Josep Tarradellas do Tsunami Democàtic tổ chức. Cuộc biểu tình này đã dọn đường cho làn sóng những sự kiện phản kháng, bao gồm các cuộc biểu tình trên đường phố Barcelona, một cuộc tổng đình công được tổ chức vào ngày 18 tháng mười năm 2019, một tuyến phòng thủ ở biên giới Catalonia với Pháp và một cuộc biểu tình cắm trại do các sinh viên Plaça Universitat của Barcelona khởi xướng.
Sinh viên đại học và giới trẻ của Catalonia đóng vai trò tiên phong trong các cuộc biểu tình này và tích cực tham gia vào các cuộc tuần hành do các tổ chức khác nhau kêu gọi thông qua phương tiện truyền thông xã hội. Một số hội đồng và hiệp hội sinh viên đã gây áp lực đối với lãnh đạo và trưởng khoa của trường đại học đòi giảm bớt các bài kiểm tra, bài thi trong giai đoạn phản kháng này và phản đối các hình thức kỷ luật, để những sinh viên tham gia biểu tình không bị trừng phạt. Đáp lại những yêu cầu này, nhiều trường đại học và trung tâm đại học thừa nhận tính ngoại lệ của tình thế và đã phê duyệt những biện pháp để giảm bớt gánh nặng bài vở cho sinh viên trong học kỳ đầu tiên của năm học 2019-2020. Tuy nhiên, chỉ khoảng 2000 sinh viên đã chọn thực hiện theo các biện pháp này. Chẳng hạn, tại Đại học Tự trị Barcelona, chỉ có 1300 trong số 26 ngàn sinh viên đã làm bài thi duy nhất vào cuối học kỳ. Ở những trường đại học khác những biện pháp ngoại lệ này thậm chí còn ít tác động hơn.
Ban Thư ký về đại học và nghiên cứu của chính quyền Catalonia đã đưa ra một vài tuyên bố công khai vào ngày 31 tháng mười năm 2019, trong đó bày tỏ quan điểm rằng “tình hình chính trị mới là ngoại lệ, không phải các cuộc biểu tình” do sinh viên tổ chức, đó là một phần tự nhiên của bất kỳ quá trình vận động tự nhiên nào. Họ cũng kêu gọi hiệu trưởng các trường đại học đảm bảo duy trì chất lượng và sự nghiêm túc trong học tập. Các cuộc biểu tình vẫn tiếp tục suốt tháng mười, ít nhiều tác động đến từng trường đại học.
Tác động đến hệ thống đại học
Từ năm 2015 đến 2019, cộng đồng đại học chọn lập trường hoặc ủng hộ hoặc chống lại quá trình tự quyết của Catalonia. Tuy nhiên, ngoại trừ hai giai đoạn quan trọng nêu trên (giai đoạn trước và sau cuộc trưng cầu dân ý ngày 1 tháng mười năm 2017 và nửa cuối tháng mười năm 2019 sau phán quyết của tòa án tối cao), các trường đại học Catalonia chưa bao giờ ngừng cung cấp các dịch vụ học thuật thông thường.
| Các trường đại học ở Catalanonia đã nỗ lực khẳng định quyền lực học thuật và đạo đức của mình. |
Nói chung, các trường đại học Catalanonia tiếp nhận một số lượng sinh viên quốc tế đáng kể, cả từ châu Âu và từ các nước khác. Chẳng hạn, họ đã tiếp nhận tổng cộng 12544 sinh viên nước ngoài trong năm học 2017-2018. Cho đến nay, không có bằng chứng nào về sự sụt giảm số lượng sinh viên quốc tế hoặc tổng số sinh viên theo học tại các trường đại học Catalonia. Điều này cũng đúng với số lượng đại hội và hội nghị được tổ chức tại Catalonia và với hiệu quả nghiên cứu qua số liệu tham gia vào các dự án nghiên cứu cạnh tranh và các công bố học thuật. Do đó, chúng tôi không thể xác nhận hay phản đối ý kiến cho rằng tiến trình chính trị tác động đến hệ thống đại học Catalonia. Tuy nhiên, chúng tôi có thể xác nhận rằng từ phía trường lẫn từ phía sinh viên và giảng viên, đã có sự hỗ trợ rõ ràng đối với quyền cá nhân và tập thể, cũng chính là điều mà ta mong đợi từ các tổ chức học thuật. Dễ hiểu là mức độ tham gia của sinh viên và giảng viên là khác nhau. Trước tình hình chính trị phức tạp, các trường đại học ở Catalonia đã nỗ lực khẳng định quyền lực học thuật và đạo đức của mình, khuyến khích tư tưởng tự do và tận dụng vị thế của mình để thúc đẩy cam kết đàm phán như một phương tiện tốt nhất để tìm giải pháp cho cuộc xung đột ở Catalonia.