Andrés Bernasconi là Giáo sư Giáo dục tại Pontificia Universidad Católica de Chile, và là Giám đốc Trung tâm nghiên cứu nâng cao về công lý giáo dục (CJE). E-mail: abernasconi@uc.cl.
Trong suốt bốn năm thực hiện, dường như không ai ở Chile muốn “sở hữu” chính sách miễn học phí được ban hành vào năm 2016. Điều này thật đáng ngạc nhiên, vì giá trị được thừa nhận rộng rãi nhất của chính sách miễn học phí chính là sức hấp dẫn chính trị áp đảo của nó: một ý tưởng mà mọi cử tri đều biết đến không thể thiếu một người bảo trợ. Ngoài những sinh viên và gia đình của họ – những người rõ ràng là vui mừng về việc không phải trả tiền học phí hoặc không phải vay tiền, vì sao hầu như không ai trong làng học thuật, trong các đảng phái chính trị hoặc các tổ chức giáo dục đại học ở Chile ủng hộ chính sách được những người có thẩm quyền đưa ra năm 2015?
Định nghĩa mục tiêu không rõ ràng
Để bắt đầu, chính phủ tài trợ của Tổng thống Michelle Bachelet (2014 – 2018) chưa bao giờ đưa ra một lý do rõ ràng cho việc bãi bỏ học phí. Ý tưởng đầu tiên là giáo dục đại học miễn phí cho tất cả, không cần thử nghiệm và không chú trọng vào đối tượng sinh viên gặp khó khăn dường như không phải là mục tiêu của việc tài trợ. Vậy thì, mục tiêu là để hạn chế sinh viên mắc nợ chăng? Cũng có thể, ít nhất là từ góc độ chính trị, nếu biết rằng nợ học phí đứng vị trí cao trong danh sách những vấn đề gây bất bình trong hàng trăm nghìn sinh viên tham gia biểu tình phản đối thương mại hóa giáo dục vào năm 2011.
Tổng thống Bachelet thường nói rằng miễn học phí là vấn đề nguyên tắc: nếu giáo dục đại học là quyền của người dân, thì nó phải được miễn phí. Nhưng tiếp cận mở không bị hạn chế bởi kết quả học tập chưa bao giờ được coi là một đề xuất song song để khiến giáo dục đại học thực sự là mở đối với mọi học sinh tốt nghiệp trung học (Chile có bài kiểm tra SAT để nhập học). Thay vào đó, những gì được cung cấp là tiếp cận miễn phí, còn các yêu cầu học thuật để nhập học lại do các trường thiết lập. Điều này không thúc đẩy được những người dễ bị tổn thương nhất tham gia nhiều hơn vào giáo dục đại học, vì ở Chile, cũng như những nơi khác trên thế giới, thành tích học tập và điểm kiểm tra đầu vào phụ thuộc phần lớn vào nền tảng xã hội.
Những kiểm chứng thực tế đối với ngân sách và chính trị của chính sách miễn học phí
Mục đích mờ nhạt, do vậy, là một điểm yếu rõ ràng của chính sách miễn học phí của Bachelet. Ngân sách quốc gia đã chứng minh một điểm yếu thứ hai: sự suy thoái của nền kinh tế Chile và các khoản thu thuế thấp hơn dự tính đã làm tan biến giấc mơ miễn học phí phổ cập, và việc sửa đổi các con số bắt đầu. Đây là một câu chuyện quá dài nên không thể tóm tắt trong bài viết này. Kết quả cuối cùng là miễn học phí chỉ dành riêng cho một số học sinh từ những gia đình thuộc 6 nhóm thu nhập thấp nhất và trúng tuyển vào một số trường đại học nhất định. Tổng cộng, khoảng 340 ngàn sinh viên (30% tổng số sinh viên đại học) không phải trả học phí.
Đối với nhiều người cánh tả, thực tế này khác xa với tầm nhìn về một hệ thống giáo dục đại học nằm ngoài móng vuốt của thị trường. Các nhà phê bình cánh tả cho rằng miễn học phí là một dạng phiếu mua hàng khác (một hệ thống tài trợ bình quân đầu người mà Chile đã áp dụng trước đây cho hệ thống trường học của mình), rằng nó đã không làm gì để dập tắt sự cạnh tranh giữa các trường hoặc thúc đẩy hợp tác, và rằng – trái với mong muốn của chính phủ cánh tả Bachelet nhằm củng cố các trường đại học công lập – điều này đã tạo ra một cơ hội trời cho đối với các tổ chức giáo dục tư nhân lớn, không chọn lọc với ngưỡng tuyển sinh thấp. Hơn nữa, cơ cấu tài trợ lại giữ lại học phí và các khoản vay để chi trả cho những sinh viên không được miễn học phí.
Với tư cách là đảng đối lập trong quốc hội, phía cánh hữu nắm quyền kể từ khi Tổng thống Sebastián Piñera nhậm chức vào năm 2018, ngay từ đầu đã chống lại sáng kiến miễn học phí, cho rằng điều này gây lãng phí về kinh tế và là sự đầu hàng có điều kiện trước những yêu cầu của sinh viên. Tuy nhiên, cuối cùng họ đã bỏ phiếu cho đề xuất của chính quyền Bachelet, khi được đảm bảo rằng các trường tư nhân sẽ không bị loại trừ khỏi chương trình. Là một ứng cử viên, Piñera thực tế đã thề sẽ duy trì chương trình miễn học phí – dỡ bỏ nó sẽ là tự sát chính trị.
Vấn đề thiết kế
Bên cạnh chính trị, có nhiều yếu tố trong thiết kế chương trình gây đau đầu cho hiệu trưởng các trường đại học tại Chile. Để thực hiện miễn học phí, cần đặt ra những giới hạn: giới hạn số tiền chính phủ sẽ trả cho mỗi sinh viên đăng ký, giới hạn số lượng sinh viên có thể đăng ký và thời gian cung cấp lợi ích này cho sinh viên. Các mức giới hạn hiện tại khá thấp, theo ý kiến tranh luận của các hiệu trưởng, và đặc biệt gây bất lợi tài chính cho những trường đại học nghiên cứu chuyên sâu, nơi mà chi phí cho mỗi sinh viên cao hơn so với chi phí của những trường đại học chuyên giảng dạy. Đầu tiên, ngân sách phân bổ bình quân đầu người do chính phủ cấp được tính dựa trên mức thu học phí trung bình cho từng chương trình ở tất các các trường được phân chia theo bốn cấp độ công nhận. Ý tưởng là các trường ở cấp độ công nhận cao hơn (tức là, việc giảng dạy có lẽ sẽ đắt hơn) sẽ có mức trần tài trợ cao hơn. Nhưng vì các trường trong mỗi cụm công nhận lại rất đa dạng về chất lượng và phạm vi chức năng, việc rút ra một mức trung bình không thể tránh khỏi sẽ gây thiệt thòi cho những trường tốt hơn trong cùng cụm.
| Thay vào đó, những gì được cung cấp là tiếp cận miễn phí, còn các yêu cầu học thuật để nhập học lại do các trường thiết lập. |
Một hạn chế thứ hai ảnh hưởng đến ngân sách của các trường là việc gia hạn thời gian được hưởng lợi ích: miễn học phí chỉ kéo dài trong thời gian chính thức của một chương trình giáo dục. Tuy nhiên, trong thực tế, sinh viên theo học các chương trình kéo dài từ 4 đến 5 năm thường mất thêm từ 10 đến 30% tổng thời gian dự kiến để hoàn tất chương trình, còn sinh viên theo học các chương trình cấp bằng liên kết thường mất thêm hơn 50% để hoàn thành việc học tập. Kết quả là, mỗi năm có hàng chục ngàn sinh viên mất lợi ích trong chặng cuối của việc học tập nghiên cứu.
Cuối cùng, để đảm bảo việc tăng số lượng tuyển sinh năm nhất của các trường áp dụng miễn học phí không đe dọa sự ổn định tài khóa, không trường nào được phép tuyển sinh vượt quá 2,7% mỗi năm. Điều này đã có tác động nghịch lý đối với việc tiếp cận. Trong hai thập kỷ, động lực chính khiến các sinh viên thiệt thòi tiếp cận giáo dục đại học nhiều hơn chính là việc mở rộng hệ thống, thường ở mức từ 5 đến 7% mỗi năm. Những sinh viên này thường không cạnh tranh được với sinh viên tầng lớp trung lưu có điểm học tập và điểm kiểm tra đầu vào tốt hơn trong việc giành những vị trí tốt nhất trong các trường đại học danh tiếng nhất, vì vậy lựa chọn duy nhất của họ tìm kiếm một chỗ ngồi trong các trường kỹ thuật và dạy nghề, hoặc trong các trường đại học không chọn lọc. Họ vẫn có thể làm như vậy, nhưng với tốc độ chậm hơn nhiều so với trước đây.
Kết quả không xác định
Khi mọi thứ đã được xem xét, phán quyết cuối cùng về ưu điểm và nhược điểm của chính sách miễn học phí sẽ phải dựa trên đánh giá tác động của nó đối với việc phân phối cơ hội giáo dục, đối với tài chính và sự phát triển của trường, và ai được lợi ai chịu thiệt. Dữ liệu quản lý hàng năm về số lượng đăng ký, số lượng nhập học, quá trình học tập và kết quả tốt nghiệp của sinh viên sẽ sớm làm sáng tỏ khía cạnh giáo dục của kết quả đầu ra. Một phương pháp cải tiến để xác định mức trần tài trợ học phí sẽ được triển khai vào năm 2020, thông qua một nhóm các chuyên gia, những người sẽ cố gắng xác định chi phí giảng dạy cho mỗi một “tập hợp” chương trình. Sự điều chỉnh này, cùng với một mô hình tăng trưởng lành mạnh hơn của nền kinh tế Chile và các khoản thu thuế, có thể làm giảm bớt những lo lắng khác nhau của các hiệu trưởng về vấn đề tài chính. Nhưng hiện tại, chính sách miễn học phí có vẻ phổ biến này đang đứng đơn độc, chỉ được chống đỡ bằng sự cố thủ mạnh mẽ và rất khó thay đổi.